Trong khu vườn rộng chừng 2 hecta, quần thể các cây thị tọa mình xen kẽ giữa những ngôi nhà nhỏ thâm trầm của con cháu dòng họ Lê Văn.
Vươn mình sừng sững như là biểu tượng của thời gian vĩnh cửu, thân thể các “cụ thị” khoác lên màu rêu phong cũ càng nhưng lá vẫn xanh nõn nà.
Ông Lê Minh Thưởng – hậu duệ đời thứ 18, trưởng dòng họ Lê tại xã Nghi Thịnh cho biết, theo những ghi chép trong gia phả thì 5 cây thị đã có từ khoảng cuối thế kỷ XIV, đầu thế kỷ XV.
Năm 1418, Tướng quân Lê Văn Hoan dẫn đầu đạo quân triều Lê chinh phạt giặc Chiêm Thành xâm lấn bờ cõi phía Nam, khi đi qua vùng đất này đã phát hiện ra vườn thị này.
Nhiều thế kỷ sau, cũng chính mảnh đất này, vị vua áo vải Nguyễn Huệ đã cho dựng trại, mộ quân. Những cây thị rợp bóng trở thành nơi nghỉ ngơi của đàn voi chiến trong đội quân chính quy Tây Sơn.
Vườn cây thị của dòng họ Lê cũng là nơi “che bộ đội, diệt quân thù” trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ. Ban chỉ huy quân kháng chiến Quân khu IV đã từng chọn nơi đây làm nơi chỉ huy của nhiều trận đánh lớn.
Dư địa chí Nghệ An ghi lại rằng, những cây thị cổ của dòng họ Lê tại xã Nghi Thịnh đã tồn tại hơn 600 năm. Ngày 12/3/2012, Hội bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã chính thức công nhận 5 cây thị là “Cây di sản Việt Nam”.
Nhiều nghiên cứu khoa học cấp Trung ương đã được tiến hành nhằm bảo tồn và phát triển những giá trị lịch sử, văn hóa của 5 cây thị cổ hiếm có.
