Ngày 25/1, Bộ Công an đã trao cho ông Nguyễn Thanh Chấn quyết định đình chỉ điều tra đối với ông Nguyễn Thanh Chấn. Tình huống này cũng đã được nhiều chuyên gia về luật pháp nhận định ngay sau khi VKSND tối cao có quyết định kháng nghị vụ án.
Tuy nhiên, việc không tuyên bố ông Nguyễn Thanh Chấn vô tội mà trao quyết định đình chỉ vụ án đã làm xuất hiện những ý kiến khác nhau về mức bồi thường cho ông này. Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với Luật sư Chu Mạnh Cường - Trường Văn phòng Luật sư Danh Chính (Đoàn luật sư TP. Hà Nội) về vấn đề này.
PV: Thưa ông, việc cơ quan chức năng công bố Quyết định đình chỉ điều tra có ý nghĩa như thế nào đối với ông Nguyễn Thanh Chấn?
LS. Chu Mạnh Cường: Trước đây, khi Viện kiểm sát nhân dân tối cao ra quyết định kháng nghị bản án theo thủ tục tái thẩm, tiếp đó, ông Nguyễn Thanh Chấn được gia đình đón từ trại giam về nhà, nhiều người đã nghĩ rằng như vậy có nghĩa là ông Chấn đã được xác định là bị oan sai. Tuy nhiên, về góc độ pháp lý thì chưa phải như vậy.
Trong trường hợp của ông Nguyễn Thanh Chấn, sau khi ra quyết định kháng nghị, Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã căn cứ điều 294 Bộ luật tố tụng hình sự để tạm đình chỉ thi hành bản án đã có hiệu lực pháp luật. Cụ thể điều 294 quy định: “Những người đã kháng cáo theo thủ tục tái thẩm có quyền tạm đình chỉ thi hành bản án hoặc quyết định đang bị kháng nghị”. Do đó, trong thời gian kể từ khi có kháng nghị đến nay, ông Nguyễn Thanh Chấn đang thuộc trường hợp được tạm đình chỉ thi hành bản án đã có hiệu lực pháp luật để chờ quyết định của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền chứ chưa phải đã được coi là “người vô tội”.
Hiện nay, sau khi điều tra lại vụ án, nếu xác định được đối tượng thực hiện hành vi giết người trong vụ án không phải là ông Chấn và ông Chấn không liên quan gì đến hành vi giết người đó, Cơ quan điều tra đã ra Quyết định đình chỉ điều tra đối với ông Chấn. Kể từ thời điểm ra Quyết định đình chỉ điều tra, về mặt pháp lý, ông Nguyễn Thanh Chấn đã được xác định là vô tội.
PV: Có nhiều người băn khoăn về việc bồi thường đối với ông Nguyễn Thanh Chấn khi ông này nhận Quyết định đình chỉ điều tra từ cơ quan công an. Trong trường hợp này, cơ quan nào sẽ phải chịu trách nhiệm bồi thường cho ông Chấn?
LS. Chu Mạnh Cường: Sau khi đã được xác định là oan sai, nếu ông Nguyễn Thanh Chấn có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại thì việc giải quyết bồi thường sẽ được thực hiện căn cứ vào Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước. Xét diễn biến giải quyết vụ án của ông Nguyễn Thanh Chấn, chúng ta nhận thấy: Vụ án đã được Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Giang xét xử sơ thẩm,sau đó ông Chấn kháng cáo và Tòa phúc thẩm tòa án nhân dân tối cao tại Hà Nội đã xét xử theo thủ tục phúc phẩm.
Sau khi xét xử, Tòa án cấp phúc thẩm vẫn giữ nguyên quyết định của bản án sơ thẩm và tuyên ông Chấn là có tội. Điều 32 khoản 2 điểm b Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước quy định như sau: “2/ Tòa án cấp phúc thẩm có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các trường hợp sau đây ... b/ Tòa án cấp phúc thẩm tuyên bị cáo có tội nhưng Tòa án xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm hủy bản án phúc thẩm để điều tra lại mà sau đó bị can được đình chỉ điều tra, đình chỉ vụ án vì không thực hiện hành vi phạm tội”.
Căn cứ theo quy định trên thì trong trường hợp ông Chấn có đơn yêu cầu thì Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao tại Hà Nội sẽ là cơ quan có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Ông Nguyễn Thanh Chấn vui vẻ trong ngày nhận quyết định đình chỉ điều tra (Ảnh: Tuấn Nam)
PV: Thưa ông, trong trường hợp ông Chấn được bồi thường thì cụ thể các khoản bồi thường như thế nào cho 10 năm tù?
LS. Chu Mạnh Cường: Vấn đề bồi thường thiệt hại được quy định cụ thể tại chương 5 Luật bồi thường trách nhiệm của nhà nước, theo đó, trong trường hợp của ông Nguyễn Thanh Chấn có thể được xem xét bồi thường các khoản sau:
Thứ nhất: Thiệt hại do tài sản bị xâm phạm (điều 45) – Nếu ông Chấn chứng minh được có sự thiệt hại về tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử ... thì có thể đưa ra yêu cầu bồi thường.
Thứ hai: Thiệt hại do thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút (điều 46) – Nguyên tắc xác định căn cứ vào thu nhập thực tế của người bị oan sai trước thời điểm bị bắt nếu người đó có thu nhập ổn định. Nếu có thu nhập nhưng không ổn định thì căn cứ vào thu nhập bình quân của ba tháng liều kề trước thời điểm xảy ra thiệt hại. Trong trường hợp không thể xác định được theo các trường hợp trên thì căn cứ vào mức lương tối thiểu chung tại thời điểm giải quyết bồi thường.
Thứ ba: Thiệt hại do tổn thất về tinh thần (điều 47) – Thiết hại về tinh thần trong trường hợp bị tạm giữ, tạm giam, chấp hành hình phạt tù được xác định là ba ngày lương tối thiểu cho một ngày bị tạm giữ, tạm giam, chấp hành hình phạt tù.
Thứ tư: Thiệt hại về vật chất do bị tổn hại về sức khỏe (điều 49) – Trong trường hợp ông Chấn chứng minh được các thiệt hại về vật chất mà ông và gia đình phải gánh chịu do ông bị tổn hại về sức khỏe do bị oan sai thì có quyền yêu cầu bồi thường.
Thứ năm: Khôi phục danh dự cho người bị thiệt hại (điều 51) –Cơ quan đã gây thiệt hại phải trực tiếp xin lỗi, cải chính công khai tại nơi cư trú hoặc làm việc của người bị thiệt hại có sự tham dự của đại diện chính quyền địa phương nơi người bị thiệt hại cư trú, đại diện của cơ quan nơi người bị thiệt hại làm việc, đại diện của một tổ chức chính trị - xã hội mà người thiệt hại là thành viên. Đăng trên một tờ báo trung ương và một tờ báo địa phương trong ba số liên tiếp theo yêu cầu của người bị thiệt hại hoặc đại diện hợp pháp của họ.
PV: Nếu các cơ quan phải bồi thường và ông Nguyễn Thanh Chấn không thỏa thuận được mức bồi thường, ông Nguyễn Thanh Chấn sẽ phải làm như thế nào, thưa ông?
LS. Chu Mạnh Cường: Theo trình tự thủ tục giải quyết bồi thường thiệt hại do oan sai trong tố tụng hình sự được quy định trong Luật bồi thường trách nhiệm của Nhà nước. Sau khi có quyết định cua cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định oan sai, ông Nguyễn Thanh Chấn có quyền làm đơn gửi tới cơ quan có trách nhiệm giải quyết việc bồi thường oan sai đối với mình, cụ thể trong trường hợp này là Tòa phúc thẩm tòa án nhân dân tối cao tại Hà Nội – Cơ quan đã ra bản án phúc thẩm kết luận là ông Chấn có tội.
Về nguyên tắc, sau khi nhận đơn, cơ quan có trách nhiệm sẽ phải xem xét và tiến hành gặp gỡ để thương lượng về mức bồi thường, nếu không thỏa thuận được (hoặc cơ quan có trách nhiệm cố tình trốn tránh việc bồi thường) thì ông Chấn có quyền khởi kiện vụ án tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu giải quyết. Điều 23 Luật bồi thường trách nhiệm nhà nước quy định về thẩm quyền và thủ tục giải quyết yêu cầu bồi thường tại Tòa án, cụ thể là: “Tòa án có thẩm quyền giải quyết yêu cầu bồi thường là Tòa án nhân dân cấp huyện nơi cá nhân bị thiệt hại cư trú, làm việc, nơi tổ chức bị thiệt hại đặt trụ sở, nơi thiệt hại xảy ra theo lựa chọn của người bị thiệt hại hoặc trường hợp khác theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự ...”
PV: Thưa Luật sư, nếu tòa phúc thẩm (tòa tối cao) là cơ quan phải bồi thường, trong trường hợp không thỏa thuận được mức bồi thường, ông Chấn kiện ra tòa thì liệu có xảy ra trường hợp tòa án vừa đá bóng, vừa thổi còi?
LS. Chu Mạnh Cường: Trên thực tế, trong trường hợp hai bên không thể thỏa thuận được, ông Nguyễn Thanh Chấn sẽ phải làm đơn khởi kiện vụ án ra Tòa án để yều cầu giải quyết.
Theo quy định, trong trường hợp này sẽ xảy ra tình trạng tòa án nhân dân cấp huyện xét xử, và bị đơn lại là Tòa phúc thẩm tòa án nhân dân tối cao. Nhiều người đặt câu hỏi “Liệu có xảy ra trường hợp tòa án vừa đá bóng vừa thổi còi?” ; “Liệu vụ án có được xét xử khách quan không?”. Về nguyên tắc, đây là quy định của pháp luật, mọi người phải tuân theo. Và tòa án, về nguyên tắc khi xét xử là độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Do đó, nếu tòa án xét xử vụ án này, tuân thủ đúng các nguyên tắc trên thì chúng ta có thể tin rằng vụ án sẽ được xét xử công bằng, theo đúng quy định của pháp luật.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
