LTS: Đại tướng Võ Nguyên Giáp – một thiên tài quân sự, người con ưu tú của dân tộc đã và sẽ còn là nhân vật chính trong nhiều chủ đề nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nước. Nhưng phu nhân của ông, GS Đặng Bích Hà (con gái của cố GS Đặng Thai Mai) - người đứng sau cuộc đời và sự nghiệp Đại tướng - lại ít xuất hiện dù không ít người muốn giải mã vai trò thầm lặng của bà.
Nhân dịp kỷ niệm 60 năm Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ chấn động địa cầu - trận quyết chiến chiến lược mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp đóng vai trò sống còn - Báo điện tử Trí Thức Trẻ xin gửi tới Quý độc giả loạt bài viết: CHÂN DUNG NGƯỜI PHỤ NỮ THẦM LẶNG PHÍA SAU TƯỚNG GIÁP.
Bài 1: Xúc động chuyện "2 quả trứng trong bữa cơm của Tướng Giáp"
Nhớ lại kỷ niệm trong những lần tiếp xúc với phu nhân Đặng Bích Hà, đại tá Trần Hồng xúc động nói: “Bà Hà là người quan sát rất tinh tế! Ít nhất là không dưới ba lần, bà bảo: “Anh Hồng ơi, anh chụp anh Văn nhà tôi nhiều thế, anh lấy phim và lấy tiền ở đâu ra? Tiền nuôi vợ, nuôi con đã rất hạn chế rồi. Chắc vất vả lắm!”. Có một lần tôi nói đùa rằng: “Bà cứ yên tâm, con làm theo sở thích và ý muốn chứ không hề có bất kỳ một sức ép nào. Đó là một niềm vui và ngay bây giờ, nếu bà vui, con có thể mời bà đi dự một "bữa tiệc" bún đậu, mắm tôm ngon nhất ở Hà Nội”. Bà cười và nói: “Lúc nào tôi cũng thấy anh vui vẻ”.
Đại tá Trần Hồng trong một bức ảnh kỷ niệm với Đại tướng.
Tôi luôn nghĩ rằng việc Đại tướng cho tôi chụp ảnh là một sở thích và việc tôi được chụp Đại tướng là một hạnh phúc, không có điều gì phải bận tâm cả.
Bà Hà có đến thăm nhà tôi một lần và đó cũng là lần duy nhất. Đó là thời điểm sau triển lãm ảnh của tôi ở Quảng Bình năm 2007. Khi tôi mang ảnh vào cho gia đình Đại tướng xem, bà Hà đã nói rằng: “Tôi muốn đến chơi nhà anh”. Bà Hà đến nhà tôi và nói chuyện rất lâu, đồng thời bà bày tỏ sự thông cảm với hoàn cảnh gia đình tôi: “Cuộc sống gia đình anh phụ thuộc hoàn toàn vào đồng lương. Tôi thấy anh chụp nhà tôi quá nhiều, tôi cũng thấy ái ngại”.
Lần đó bà Hà nói chuyện với vợ tôi nhiều hơn và xem rất kỹ bức ảnh chụp tôi cùng Đại tướng được in trên đá. Thấy bà Hà xem với một niềm thích thú, tôi liền nói: “Nếu bà vui lòng thì con sẵn sàng tặng bà bức ảnh đó”. Bà Hà nói rằng: “Không, không. Bức ảnh này là của anh và anh Văn. Tôi không thể lấy được bởi như thế sẽ rất vô duyên!”.
Có một lần tôi nói đùa với bà Hà rằng: “Ông “lừa” (dùng nghi binh) người Pháp để tạo nên chiến thắng Điện Biên Phủ, con không dám "lừa" ông nhưng con đã tạo được không khí và cái cớ để chụp ảnh ông tự nhiên”.
Còn nhớ khi Đại tướng và bà Đặng Bích Hà đang ngồi nói chuyện, tôi vào và đưa cho Đại tướng cùng phu nhân 54 bức ảnh. Đại tướng nói: “Lần sau cậu vào đây là phải nói trước chứ không thế này thì mất thời gian”. Tôi nói rằng: “Báo cáo Đại tướng, tôi không có ý định vào đây, tôi chỉ vào làm việc với anh Huyên (đại tá Nguyễn Huyên). Đi qua đây, thấy bà vẫy, tôi vào đưa ảnh cho bà”. Thế là Đại tướng cười. Tôi vừa đi ra, vừa ngoảnh lại thì thấy Đại tướng và phu nhân cười tươi, tỏ ra rất thích những bức ảnh đó”, ông Trần Hồng kể.
Người nghệ sỹ nhiếp ảnh này nhớ lại: “Rất khó chụp ảnh cho bà Đặng Bích Hà bởi bà giản dị đến mức có những lúc không chăm sóc đến dung nhan và diện mạo của mình. Nếu là một người khác ở vào vị trí bà Hà thì chắc sẽ ăn mặc sang trọng theo kiểu một quý phu nhân, nhưng tôi thấy bà Hà vẫn mặc rất giản dị. Thường khi có khách, bà Hà mới mặc áo dài. Bà để tóc rất tự nhiên, nét mặt cũng tự nhiên nên rất khó chụp. Cái khó chụp chính là ở chỗ khi chụp xong, nhìn những bức ảnh đó thấy không đúng như những gì bà Hà có”.
“Đó có phải là nhân vật, ông cảm thấy khó chụp ảnh nhất từ trong nghiệp cầm máy ảnh của mình không?”, chúng tôi hỏi đại tá Trần Hồng. “Không, nhất thì không phải là nhất nhưng bà ấy ở cạnh một nhân vật quá lừng lẫy nên tôi thường tập trung vào chụp Đại tướng nhiều hơn chứ ít khi chụp bà Hà”, ông Hồng đáp.
“Đại tướng Võ Nguyên Giáp là người kiệm lời và bà Đặng Bích Hà cũng thế. Bà Hà luôn quan niệm rằng: “Việc của anh Văn là việc của anh Văn, việc của tôi là việc của tôi”. Đó là sự kín đáo cũng như sự khiêm tốn của bà Hà.
Trước sóng gió của xã hội tác động mạnh mẽ vào gia đình, bà Hà luôn là hậu phương vững chắc cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp phát triển. Với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ngoài thiên bẩm thì hậu phương (vợ, con) cũng là một yếu tố tác động, góp phần rất lớn vào thành công của ông.
Trong những lúc khó khăn, sóng gió nhất của Đại tướng, bà Hà tỏ thái độ rất chuẩn mực, không những không nao núng mà có những động viên rất kịp thời. Trong những thời điểm mà người phụ nữ rất cần chồng ở bên cạnh thì Đại tướng đi biền biệt hết chiến dịch này đến chiến dịch khác nhưng bà Hà vẫn một mình nuôi con. Độ dày về văn hóa là một trong những yếu tố tạo nên hậu phương vững chắc như thế”, đại tá Trần Hồng nói.
Người mẹ kế hết lòng chăm sóc con chồng
Còn nhớ, tại một buổi gặp ở Bảo tàng lịch sử Quân sự Việt Nam, khi được hỏi: "Nếu chỉ dùng một câu để miêu tả về bà Đặng Bích Hà - phu nhân Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông sẽ nói gì?", đại tá Nguyễn Huyên - trợ lý Đại tướng nói với chúng tôi: “Chị Hà là người vợ chung thủy, hết sức chăm lo cho chồng không chỉ từng bữa ăn mà còn là nguồn động viên tinh thần rất lớn cho Đại tướng, là một người mẹ yêu thương con cái, là người yêu thương rất mực Võ Hồng Anh…".
"Anh Văn là người thương yêu Võ Hồng Anh hết mực. Cũng có thể vì thế mà anh Văn từng có một sự lo lắng nào đó về việc vợ kế đối với con riêng của mình như thế nào. Và có lẽ chị Hà cũng nhận thấy sự lo lắng đó của anh Văn mà hết lòng chăm sóc cho Võ Hồng Anh. Chính cái đó đã làm cho anh Văn vui, hiểu vợ hơn và càng yêu thương nhau hơn. Anh Văn hạnh phúc vì có được một người vợ như chị Hà", đại tá Nguyễn Huyên chia sẻ với chúng tôi về tình cảm của bà Hà đối với bà Võ Hồng Anh như thế.
Nói về mối quan hệ thân thiết giữa bà Đặng Bích Hà với bà Võ Hồng Anh, đại tá Trần Hồng cho hay: "Cách đối xử của bà Đặng Bích Hà với chị Võ Hồng Anh thật đặc biệt. Xưa nay, trong suy nghĩ của nhiều người cũng như dân gian, quan hệ dì ghẻ - con chồng chưa bao giờ tốt đẹp. Nhưng đối với trường hợp này, dường như tình cảm giữa hai người đó đã vượt qua được những “bức tường định kiến” của người đời".
Đại tá Trần Hồng kể: “Chị Hồng Anh có cá tính rất mạnh và bà Hà biết được điều đó. Không những có thể khiến chị Hồng Anh khâm phục mà bà Hà còn giúp đỡ chị Hồng Anh rất nhiều. Chính vì thế mà chị Võ Hồng Anh rất kính trọng bà Hà dù tuổi của hai người cũng suýt soát nhau. Chị Võ Hồng Anh gọi bà Hà tiếng “cô” rất trìu mến. Bà Hà cũng biết chị Võ Hồng Anh là người chịu nhiều thiệt thòi: mẹ mất sớm, bố đi biền biệt… Có lẽ đó cũng là một trong những lý do để bà Hà luôn muốn bù đắp cho chị Hồng Anh. Tôi nghĩ rằng đó là một sự mẫu mực trong mối quan hệ: dì ghẻ - con chồng. Chị Võ Hồng Anh cũng là một người phụ nữ rất tiêu biểu của phụ nữ Việt Nam, mấy người có được trí tuệ và cá tính như chị ấy!”.
Xem hình ảnh lễ tang Đại tướng Võ Nguyên Giáp:
