Từng giúp việc cho lãnh đạo
Thấy có khách, tưởng là người đến mời đi bốc mộ nên bà Lan bảo: "Tối nay chưa bốc được đâu, trời vừa tạnh mưa phải để khô đất mới làm được". Chúng tôi trình bày là phóng viên, bà Lan hồ hởi lắm, bà bảo: "Làm cái nghề bốc mộ mà cũng có phóng viên đến thăm thì vui quá".
Bà Đỗ Thị Lan
Bà Lan tuy đã bước sang tuổi 80 nhưng vẫn còn tinh tường và khoẻ. Bà xuống bếp bê lên nhà một hũ rượu ngô mời khách. Vừa rót rượu ra bát, bà Lan phàn nàn: "Không có "cái anh" (rượu) này thì khó nói chuyện lắm. Bà cháu ta, mỗi người làm 3 bát rồi câu chuyện sẽ tuồn tuột mà chảy thôi".
Bà Lan quê gốc ở huyện Mỹ Đức (Hà Tây cũ, nay là Hà Nội), học hết lớp 3 thì được ông cụ thân sinh là Đỗ Văn Bính đưa đi giúp việc cho một số lãnh đạo thời chiến. Cụ Bính vốn là người chăm chỉ, hiền lành nên được nhiều tướng lĩnh tin dùng. Cô bé Lan lúc ấy được bố giới thiệu giúp việc cho tướng Đặng Kim Giang thời kỳ ông đang làm phó chủ tịch Ủy ban hành chính kháng chiến Liên khu 3.
Cụ Bính cũng là một liên lạc viên kiêm cấp dưỡng cho tướng Lê Thanh Nghị và Nguyễn Văn Trân. Bà Lan lúc ấy cũng được theo cha phục vụ lãnh đạo. "Tuy tôi ít học nhưng được cái sáng dạ. Lãnh đạo có chỉ bảo gì thì chỉ một lần là tôi nhớ hết nên các ông ấy quý tôi lắm. Mãi sau này, khi chuẩn bị lập gia đình, tôi mới thôi công việc cấp dưỡng cho lãnh đạo".
Năm 1955, bà Lan lấy một người thanh niên người Bến Tre, bắt đầu một cuộc sống gia đình với nhiều hạnh phúc và cả những khổ đau.
Lên núi bốc mộ
Người chồng quê Bến Tre ấy bà chỉ còn nhớ tên là Mười, người ta thường gọi như vậy, chứ tên tuổi đầy đủ bà cũng không được rõ. Bà Lan sinh cho ông Mười tất thảy 5 người con. Đến những năm 70 thì ông Mười bỏ vào Nam và từ đó không ra nữa, dần hai người mất liên lạc. Một vai người đàn bà gánh 5 đứa con thơ. Mấy năm sau, bà quyết định đi bước nữa với ông Phạm Văn Ngoạn là người quê Lý Nhân - Hà Nam.
Đồ dùng để đi bốc mộ
Vợ chồng họ "khăn gói quả mướp" lên Bảo Thắng, Lào Cai theo chính sách kinh tế mới. Cuộc sống bắt đầu nơi vùng núi đá không hề giản đơn, họ làm đủ mọi thứ nghề, từ khai hoang đến trồng ngô khoai sắn, chặt nứa, bóc măng thuê... Hai vợ chồng làm quần quật suốt đêm ngày nuôi 6 đứa con ăn học, vì lúc này họ vừa có riêng với nhau một cô con gái đặt tên là Phạm Hương Ngọc.
Làm mãi, đủ nghề mà vẫn không đủ ăn nên bà Lan giấu chồng đi làm nghề bốc mộ thuê cho các xã bên cạnh. "Lúc ấy, bằng mọi giá tôi phải có tiền nuôi con nên cũng phải liều đi bốc mộ vậy thôi, chứ nghề này độc hại lắm".
Thỉnh thoảng thấy vợ có tiền đong gạo, ông Ngoạn đâm ra nghi ngờ vợ mình thất tiết nên thỉnh thoảng có chì chiết bóng gió. Một hôm, ông Ngoạn theo dõi vợ, thấy bà đến khu nghĩa địa nên ông càng sinh nghi, ông nghĩ phải bắt được quả tang để bà không thể chối cãi.
Một hồi sau, ông Ngoạn ập đến. Trước mắt ông, không phải là một đôi nam nữ đang tơ tình mà vợ ông, người đang khom lưng "rửa xương" cho người đã khuất để lấy tiền nuôi con. Ông bật khóc nhìn vợ, bà nhìn ông rơm rớm nước mắt, chỉ có những người đứng quanh đó là không hiểu.
Từ ấy, hai vợ chồng họ cùng chung "chiến tuyến", cùng nhau làm nghề bốc mộ nuôi 6 người con. Được khoảng chục năm, thì ông Ngoạn qua đời. Bà Lan vẫn không bỏ nghề, bà quan niệm: "Làm nghề bốc mộ cũng là làm phúc, sang cát rửa xương cho người đã khuất là một sứ mệnh mà đã được chọn thì không dứt ra được".
Những giấc mơ kỳ lạ
"Làm nghề gì cũng có cái đạo riêng. Tôi bốc mộ nhưng chỉ lấy tiền của những gia đình có điều kiện. Những người nghèo khó tôi không lấy. Đấy anh xem, cả hàng nghìn ngôi mộ ở cái xã này đều một tay tôi làm cả", bà Lan khoe.
80 tuổi vẫn hành nghề bốc mộ
Bà bảo, làm nghề này khó lắm, gặp ngôi mộ chưa phân hủy hết thì phải có mẹo. Dùng dao hoặc thanh nứa mà róc thịt ra. Gặp mộ kết thì phức tạp hơn, dùng đến mấy thanh nứa róc thịt cả ngày mới xong. Rửa xương tuy dễ nhưng không đơn giản, phải thuộc từng bộ phận, không xếp nhầm, không bỏ sót, càng không được làm qua loa mất lòng người âm.
30 năm làm nghề rửa xương nên bà Lan cũng có nhiều điểm khác. Bà bảo, thường xuyên mơ thấy người về báo mộng "rửa xương" cho họ. Nếu tối nay mơ thì thể nào ngày mai cũng có người sang nhờ.
Có lần bà mơ thấy có ông mặc áo the về báo rằng, mộ ấy chưa bốc được vì chưa sạch. Hôm sau, có gia đình đến nhờ bà sang cát cho người thân. Hỏi ra, bà Lan mới biết và bảo gia đình chưa bốc được vì chưa phân hủy hết.
Gia đình không tin, cứ nằng nặc đòi bà phải làm. Khi quan tài đưa lên, cả gia đình thất kinh mới sì sụp lạy bà là... thánh. Bà bịt miệng bảo: "Tao làm nghề này lâu tao biết, người sống và người chết có mối liên hệ tâm linh, không xem thường được".
Người đàn bà đau khổ
80 năm can trường làm người, 30 năm bốc mộ khắp tứ phương đã luyện cho bà Lan một bản lĩnh thép. Nhưng nhiều đêm bà vẫn khóc một mình vì thương nhớ đứa con út bị bán sang Trung Quốc.
"Cái Ngọc nó xinh lắm, nó lại hiền nữa. Mẹ con nào phải xa nhau mà trời đày cháu ạ! Không biết giờ nó sống hay chết, nó còn sống thì cũng ngoài 30 rồi. Cháu đi nhiều, có biết tin nó thì báo cho bà với", nói rồi bà Lan lấy vạt áo lau nước mắt.
Người đàn bà can trường, sôi nổi và vui vẻ từng nào khi động đến một nỗi buồn thì như dao khía vào tim. Nhìn đôi mắt đỏ hoe của bà mà tôi chực khóc. Im lặng một hồi, bà bảo: "Mấy năm trước bà có vào Nam thăm các con. Chúng bảo má ở lại đây luôn nhưng bà phải về "rửa xương" cho hàng xóm và chờ cái Ngọc".
Bây giờ thì bà Lan làm nghề "rửa xương" không phải vì tiền nữa. Ai gọi thì bà làm, có khi người ta tạ con gà, nải chuối hay cân gạo. Có thứ bà nhận, có thứ bà kiên quyết không lấy.Trong cái nắng chiều hôm ở xóm núi, trên thềm nhà có người đàn bà vẫn ngóng đợi đứa con út trở về. Tuổi đã gần đất xa trời, làm nghề bốc mộ gần như đã vượt qua "ngưỡng" của sức người nhưng bà vẫn làm, chừng nào còn bốc mộ được, chừng ấy bà còn sức chờ đợi đứa con yêu.