Hiện nay, Việt Nam có 2 loại kho báu lớn thứ 2 thế giới gồm có bô xít và đất hiếm. Theo dữ liêu của Cục Khảo sát địa chất Mỹ, Việt Nam có trữ lượng bô xít lớn thứ 2 thế giới, khoảng 5,8 tỷ tấn và trữ lượng đất hiếm lớn thứ 2 thế giới, khoảng 22 triệu tấn.
Vào tháng 7/2023, Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã chính thức được phê duyệt. Theo đó, quy hoạch bô xít tối đa lên tới 118 triệu tấn nguyên khai/năm.
Theo quy hoạch Bô xít giai đoạn 2021 – 2030, cả nước có 19 đề án thăm dò (trữ lượng 1.709 triệu tấn quặng nguyên khai), trong đó Đăk Nông có 7 đề án. Với khâu khai thác, sẽ mở rộng mỏ Nhân Cơ, Tân Rai, đầu tư mới 8 – 10 mỏ.
Cùng với đó, theo quyết định số 866/QĐ-TTg về "quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050" đã được phê duyệt, Việt Nam dự kiến khai thác khoảng 2 triệu tấn quặng đất hiếm nguyên khai/năm.
Sau khi phát tín hiệu mới về kho báu lớn thứ 2 thế giới, trong khi bô xít im ắng thì đất hiếm được nhiều nước lớn thể hiện sự quan tâm.
Trong chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ hồi tháng 9/2023, hai nước từng ký biên bản ghi nhớ về hỗ trợ xác định trữ lượng đất hiếm của Việt Nam. Bên cạnh đó, Nhà kinh tế trưởng của Bộ Ngoại giao Mỹ, bà Emily Blanchard từng chia sẻ vào tháng 10/2023, Mỹ sẵn sàng cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam trong việc tổ chức đấu thầu trong lĩnh vực khai khoáng, bao gồm khai thác đất hiếm.
Vào tháng 11/2023, Công ty Nhà nước Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc (CREG), một trong những công ty đất hiếm lớn nhất thế giới, hiện nắm 37,6% hoạt động khai thác đất hiếm của Trung Quốc đã mở lời mong muốn hợp tác lĩnh vực đất hiếm Việt Nam tại buổi làm việc giữa Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp với Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc. Sau đó, vào tháng 4/2024, Tập đoàn Trung Quốc này tiếp tục ngỏ lời lần 2 đầu tư vào đất hiếm Việt Nam.
Hay trong chuyến thăm Hàn Quốc của Thủ tướng vào 30/6 - 3/7/2024, lãnh đạo Tập đoàn Posco - 1 trong top 5 doanh nghiệp kinh doanh tại Hàn Quốc với doanh thu năm 2023 đạt 59 tỷ USD, cũng bày tỏ quan tâm tới chế biến đất hiếm tại Việt Nam.
Thực tế, Việt Nam chưa có công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm . Tại cuộc họp kết quả hoạt động 6 tháng đầu năm của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) vào giữa tháng 7/2024, Viện trưởng Viện Khoa học Vật liệu - PGS. TS Hoàng Anh Sơn cho biết, mặc dù đã có nghiên cứu từ rất sớm nhưng phần lớn mới triển khai trong phòng thí nghiệm, chưa có công nghệ nào áp dụng vào thực tế. Việc chuyển giao công nghệ từ các nước có công nghệ chế biến sâu đất hiếm cũng gặp khó do đòi hỏi trình độ cao, các nước giữ bí mật, hạn chế chuyển giao.
Trong khi đó, Trung Quốc là nước đứng đầu thế giới về công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm. Vào tháng 12/2023, Trung Quốc đã cấm xuất khẩu một loạt công nghệ chế biến vật liệu quan trọng này.
Hiện nay, Trung Quốc đặt ra nhiệm vụ của ngành đất hiếm là thúc đẩy sự tích hợp sâu giữa AI vào chế biến công nghiệp . Trong tương lai, “AI + đất hiếm” sẽ không chỉ là sự kết hợp của nhiều điểm, mà sẽ tích hợp toàn diện vào mọi khía cạnh của ngành, từ thiết bị, sản phẩm, quy trình sản xuất đến quản lý và dịch vụ.
Dù chưa có công nghệ để khai thác, chế biến đất hiếm nhưng Việt Nam đang làm chủ công nghệ khai thác và chế biến bô xít . Theo Viện nghiên cứu cơ khí, năm 2020, lần đầu tiên Việt Nam cơ bản làm chủ công nghệ sản xuất alumin với nguồn nhân lực trẻ, đồng thời, thu hút được nhà đầu tư để bước đầu hình thành ngành công nghiệp alumin và luyện nhôm, từ đó thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp chế tạo cơ khí, thiết bị và hóa chất phụ trợ.
Trong đó, công nghệ thải khô bùn đỏ là một bước tiến quan trọng trong sản xuất alumin từ bô xít. Trước đây, bùn đỏ (chất thải sau quá trình chế biến bô xít) thường được thải ra dưới dạng lỏng, gây nguy cơ ô nhiễm môi trường. Công nghệ thải khô giúp giảm thiểu tác động này bằng cách tách nước ra khỏi bùn, biến nó thành dạng khô để dễ dàng quản lý và lưu trữ, giảm nguy cơ tràn đổ, lây nhiễm hóa chất vào nguồn nước.
Cùng với đó, công nghệ Bayer hiện đại được sử dụng trong chế biến bô xít thành alumin với hiệu suất cao và tiêu thụ ít năng lượng hơn. Các nhà máy alumin ở Việt Nam áp dụng phiên bản cải tiến của công nghệ này nhằm tối ưu hóa việc sử dụng nguyên liệu.
Đáng chú ý, các nhà máy alumin tại Việt Nam đều sử dụng hệ thống giám sát tự động, giúp theo dõi và kiểm soát mọi hoạt động sản xuất cũng như phát thải ô nhiễm. Những công nghệ này giúp đảm bảo rằng các quy trình sản xuất đều tuân thủ các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường nghiêm ngặt.
