Ông chính là vua Minh Mạng (1791-1841, tên húy Nguyễn Phúc Đảm), người có công xây dựng Đại Nam trở thành quốc gia rộng lớn, hùng mạnh bậc nhất trong khu vực, khiến các nước lân bang phải kính nể.
Minh Mạng là vị vua thứ hai của triều Nguyễn, là con thứ tư của vua Gia Long. Sau khi vua Gia Long qua đời, vào năm 1820, ông được lựa chọn làm người kế vị. Dưới thời trị vì của mình, vua Minh Mạng cho đổi quốc hiệu thành Đại Nam. Lãnh thổ nước Việt dưới thời Minh Mạng được củng cố, mở rộng, kéo dài từ tận Lạng Sơn đến Mũi Cà Mau như ngày hôm nay.
Minh Mạng là ông vua nghiêm khắc bậc nhất của triều Nguyễn. (Ảnh minh hoạ)
Theo Nguyễn Phúc Tộc Thế Phả, vua Minh Mạng Nguyễn Phúc Đảm có 43 bà vợ, sinh cho nhà vua 142 người con gồm 78 hoàng tử và 64 công chúa. Đó là vị vua nhiều vợ và đông con nhất trong 13 vị vua triều Nguyễn.
Trong sách "Chín đời chúa", vua Minh Mạng được mô tả là vị vua cần mẫn và làm việc không biết mệt mỏi, luôn hết lòng vì nước. Để ngăn chặn tội ác của tham nhũng, vua thi hành những phán quyết nghiêm khắc, thậm chí là xử tử và chặt ngón tay của những kẻ có hành vi tham nhũng.
Trong số những vụ án trị quan tham của vua, có vụ nổi tiếng là vụ tử hình bố vợ Huỳnh Công Lý vì tội tham nhũng 30.000 quan tiền.
Huỳnh Công Lý là một trong những võ tướng nổi tiếng thời Gia Long, có công giúp Nguyễn Ánh dựng nên cơ đồ nhà Nguyễn, sau được phong làm Lý Chính Hầu. Khi con gái được vua Minh Mạng phong làm Huệ phi, Huỳnh Công Lý càng được tin dùng. Ông được phong làm Phó tổng trấn Gia Định, quyền hành chỉ sau mỗi Tổng trấn Lê Văn Duyệt.
Quyền lực là thế, lại mang danh bố vợ nhà vua nhưng cuối cùng không thoát án tử vì tội tham nhũng. Theo Đại Nam thực lục, trong thời gian Lê Văn Duyệt ra Huế (1816-1820), Huỳnh Công Lý được giao giữ chức Phó tổng trấn. Lợi dụng chức vụ và bề trên đi vắng, Huỳnh Công Lý thừa cơ vơ vét của cải từ nhân dân và binh lính.
Sau khi Lê Văn Duyệt quay về Gia Định, nhận được tin tố cáo Huỳnh Công Lý tham ô, ông báo về triều đình. Vua Minh Mạng ra lệnh tống giam bố vợ và cử quan Nguyễn Đình Thinh vào Gia Định điều tra.
Theo hồ sơ đã được trình lên vua, số tiền tham nhũng lên đến hơn 30.000 quan tiền. Biết chuyện này, vua Minh Mạng buồn rầu mà nói rằng: "Trẫm nuôi dân như con, thực không kể phí tổn. Nhưng bọn quan lại tham lam giảo quyệt, ngấm ngầm chứa đầy túi riêng, mà kẻ quan quả cô độc lại không được thấm nhuần ơn thực.
Gần đây Huỳnh Công Lý làm Phó Tổng trấn Gia Định không bao lâu mà bóc lột của dân trên ba vạn. Nếu các viên mục thú đều như y cả, thì dân ta còn nhờ cậy vào đâu. Trẫm dẫu có lòng săn sóc thương xót cũng không làm thế nào được".
Trong khi Nguyễn Đình Thinh thu thập lời khai từ các nhân chứng ở Gia Định, triều đình phát hiện thêm bằng chứng về tham nhũng tại Huế cũng liên quan đến Huỳnh Công Lý. Cụ thể, thời gian phục vụ ở Huế, ông đã bắt lính xây dựng một ngôi nhà riêng bên bờ sông Hương. Khi vua Minh Mạng biết tin này đã ra lệnh tịch thu ngôi nhà và bán nó để giúp cho cấm binh.
Sau khi cuộc điều tra kết thúc và tội danh của Huỳnh Công Lý được xác định rõ, sau một thời gian xem xét, vua đã ra lệnh cho Lê Văn Duyệt thu lại số tiền đó từ Huỳnh Công Lý để trả lại cho dân.
Khi quyết định trừng phạt được đưa ra, vua Minh Mạng ra lệnh chuyển toàn bộ hồ sơ cho triều đình xem xét. Triều đình kết luận rằng tội danh của Huỳnh Công Lý nghiêm trọng và xứng đáng tử hình. Năm 1821, Huỳnh Công Lý bị Tổng trấn Lê Văn Duyệt xử tử tại Gia Định, tài sản của ông bị tịch thu để bồi thường cho quân lính và dân chúng. Vụ án vua xử tử bố vợ đã gây rúng động dư luận lúc bấy giờ và nhiều năm sau này.
