Chiếc ô tô chở ứng cử viên Tổng thống Ecuador Fernando Villavicencio khi ông bị sát hại, tại Quito, ngày 9/8/2023. Ảnh: AFP/TTXVN
Buổi tối, Belen Diaz – một sinh viên trợ giảng - đang đi bộ về nhà thì bất ngờ hai người đàn ông khả nghi lái một chiếc xe máy quay xe, mặt đầy hăm dọa.
Sợ hãi vì có thể bị cướp lần thứ 8 trong vòng ba năm, Belen liền đập cửa xe taxi gần đó và tài xế chở cô về nhà an toàn. Ngay sáng hôm sau, một vụ nổ súng chết người đã xảy ra bên ngoài khu phố cô đang sống ở rìa thành phố cảng Guayaquil của Ecuador.
Ecuador là một trong những quốc gia yên bình nhất ở Mỹ Latinh cho đến khoảng ba năm trước. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, các loại tội phạm từ sát thủ chuyên nghiệp, kẻ bắt cóc, tống tiền cho tới những đối tượng trộm cướp vặt… xuất hiện ngày càng nhiều trong các khu dân cư tương đối giàu có và tầng lớp lao động. Các băng đảng Mexico và Colombia đã định cư tại các thành phố ven biển như Guayaquil và giành phần lớn của hoạt động vận chuyển hàng trăm triệu USD cocaine từ các nước láng giềng Colombia và Peru đến các quốc gia khác.
Một trong những ứng cử viên tổng thống nổi tiếng có lập trường cứng rắn về tội phạm có tổ chức và tham nhũng Fernando Villavicencio đã bị bắn chết ngay giữa ban ngày vào tuần trước mặc dù có cảnh sát và vệ sĩ vây quanh.
Anthony Garcia, một người đóng gói tôm, cho biết sau vụ ám sát Villavicencio: “Không ai an toàn trước tình trạng mất an ninh trong nước. Chúng tôi đang ở trong tay những kẻ buôn bán ma túy. Đây hoàn toàn là tội ác”.
Theo thống kê của Cảnh sát Quốc gia Ecuador, chỉ trong 6 tháng đầu năm, Ecuador đã ghi nhận 3.568 cái chết do bạo lực, hơn nhiều so với con số 2.042 được báo cáo trong cùng kỳ năm 2022. Năm ngoái kết thúc với 4.600 giết người, cao nhất trong lịch sử của đất nước và tăng gấp đôi tổng số vào năm 2021.
Nguyên nhân của những cái chết này rất phức tạp. Tuy nhiên, tất cả đều xoay quanh cocaine.
Các băng nhóm đang cạnh tranh để giành quyền kiểm soát đường phố, nhà tù và các tuyến đường vận chuyển ma túy đến Thái Bình Dương. Kho bạc nhà nước ngày càng cạn kiệt, đấu đá chính trị nội bộ, tham nhũng và nợ nần chồng chất đã tạo ra khoảng trống tài trợ trong các chương trình xã hội và thực thi pháp luật. Đại dịch COVID-19 đã khiến trẻ em rơi vào cảnh đói ăn và người lớn thất nghiệp trở thành đối tượng dễ dụ dỗ làm tay sai của các nhóm tội phạm.
Tội phạm ngày càng lộng hành, đưa ra yêu cầu các khoản “bảo kê” từ các doanh nghiệp và gọi khoản phí này là “vaccine”.
Holbach Muñeton, Chủ tịch Liên đoàn Quốc gia Du lịch Ecuador cho biết: “COVID-19 đến rồi đi và để lại cho chúng tôi vaccine, nhưng là một loại vaccine khác”.
Ngày nay, mua sắm và ăn uống tại Ecuador mang đến một trải nghiệm khác. Các cửa hàng tiện lợi, cửa hàng phụ tùng ô tô và hiệu thuốc có các cửa cuốn bằng kim loại cao từ trần đến sàn để ngăn trộm cắp. Các trung tâm thương mại có máy dò kim loại ở lối vào. Các quán bar và nhà hàng sống sót sau đại dịch mở ít bàn hơn và đóng cửa sớm hơn.
Báo cáo về các vụ cướp đã tăng vọt. Dữ liệu Cảnh sát Quốc gia cho thấy 31.485 vụ việc đã được báo cáo vào năm ngoái, nhiều hơn khoảng 11.000 so với năm 2020.
Chỉ trong năm nay, Garcia đã bị cướp hai lần. Những tên trộm ở Guayaquil đã lấy trộm điện thoại của anh một lần khi Garcia đi làm vào buổi sáng. Một lần khác, anh bị cướp sau khi ra ngoài uống bia với bạn bè. Chủ nhà hàng Carlos Barrezueta cho biết có những điểm ở thành phố Guayaquil doanh số bán hàng giảm xuống chỉ còn 1/10 so với trước đây.
Chính quyền Ecuador cho rằng tình trạng bạo lực chưa từng có hiện nay bắt nguồn từ sau cái chết của Jorge Zambrano, bí danh “Rasquiña” hoặc “JL”, thủ lĩnh của băng đảng Los Choneros vào tháng 12/2020. Được thành lập vào những năm 1990, đây là tổ chức tội phạm lớn và đáng sợ nhất của đất nước Ecuador. Các thành viên băng đảng này thực hiện các vụ giết người theo hợp đồng, điều hành các hoạt động tống tiền, di chuyển và bán ma túy, và là luật trong nhà tù.
Los Choneros và các băng đảng tương tự như Los Lobos và Los Tiguerones đã tranh giành lãnh thổ và quyền kiểm soát, bao gồm cả trong các cơ sở giam giữ, nơi có ít nhất 400 tù nhân đã chết kể từ năm 2021. Các băng nhóm này có liên kết với các băng đảng từ Colombia và Mexico, bao gồm cả những tổ chức khét tiếng như Sinaloa và Jalisco.
Rob Peralta, cựu thành viên của đơn vị tình báo Cảnh sát Quốc gia, cho biết: “Kể từ năm 2000, chúng tôi đã thấy các băng đảng Mexico ở đây. Nhưng rõ ràng là trong những năm gần đây, các nhóm tội phạm này đã thu được nhiều ảnh hưởng hơn ở đây thông qua các băng đảng địa phương, những nhóm mà chúng trao quyền, và ngày nay chúng có nhiều vũ khí hơn cả chính cảnh sát”.
Các sĩ quan thực thi pháp luật không được trang bị vũ khí, không được chuẩn bị đủ kỹ năng và trả lương thấp không dám vào các khu vực có nhiều tội phạm. Cảnh sát trên khắp đất nước đi tuần tra với áo chống đạn đã lỗi thời và tình trạng thiếu đạn dược không được giải quyết cho đến gần đây. Người dân ở một số khu phố đã góp tiền mua xăng cho xe cảnh sát. Đồn cảnh sát được bao quanh bởi những túi đất được đặt để bảo vệ sau một vụ xả súng vào đầu năm nay.
Guayaquil là tâm điểm của bạo lực. Khoảng 1/3 số ca tử vong do bạo lực trong năm nay diễn ra tại thành phố lớn thứ hai của Ecuador, nơi có cảng thương mại chính của đất nước và một khu phức hợp nhà tù lớn. Tỉnh Guayas, nơi có thủ phủ là thành phố Guayaquil, là tỉnh đông dân nhất của đất nước với khoảng 4,5 triệu người. Trong nửa đầu năm, tỉnh này đã xảy ra 976 vụ cướp doanh nghiệp, chỉ ít hơn 12 vụ so với tổng số của năm ngoái.