Toàn bộ 5 đơn vị triển khai biện pháp bán vàng "bình ổn" giá của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) hiện nay đều đã dừng nhận khách hàng trực tiếp. Công ty SJC và Big 4 ngân hàng chỉ nhận khách hàng đăng ký mua vàng online, dừng phát số bán trực tiếp tại các điểm giao dịch. Khách hàng cần đến địa điểm giao dịch theo địa chỉ và thời gian đã xác nhận lịch hẹn để thực hiện giao dịch.
Theo phản ánh của nhiều khách hàng, thực tế tình trạng "xếp hàng" mua vàng miếng SJC theo chương trình bình ổn giá của NHNN chưa hết nóng, chỉ chuyển từ trạng thái vật lý tại các điểm bán sang xếp hàng online. Thường các trang web đăng ký sẽ hết chỗ chỉ sau vài chục phút mở hàng hoặc quá tải không thể truy cập được.
Câu chuyện về quản lý thị trường vàng đặt ra với các cơ quan quản lý cũng đang nóng không kém. Vẫn còn rất nhiều tranh cãi xung quanh câu chuyện nên quản lý vàng theo cách nào? Có nên mở lại kênh nhập khẩu vàng? Có nên bỏ độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC?...
Để có thêm một góc nhìn về vấn đề này, Tạp chí Nhà đầu tư đã có cuộc trao đổi trực tiếp với TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ.
TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng. Ảnh: Trọng Hiếu.
Vẫn còn những tranh cãi xung quanh câu chuyện quản lý thị trường vàng như thế nào, nên coi nó là một loại tiền tệ hay là hàng hoá? Là người tham gia xây dựng Nghị định 24/2012 về quản lý thị trường vàng, ông đánh giá ra sao về vấn đề này?
TS. Nguyễn Đức Kiên: Bản thân thị trường vàng rất đặc thù, không cần phải buộc nó phải là hàng hoá hay tiền tệ. Vàng là vàng. Theo Luật Giá, vàng không nằm trong 9 mặt hàng theo quy định phải bình ổn giá. Vàng là lĩnh vực đặc thù liên quan tới bình ổn kinh tế vĩ mô chứ không liên quan nhiều tới nhu cầu kinh doanh vàng miếng.
Quan điểm là không khuyến khích người dân đầu tư giữ vàng mà chúng ta đang làm mọi biện pháp, cải cách thể chế, thông thoáng môi trường đầu tư, kinh doanh để thu hút các nguồn lực nhàn rỗi vào đầu tư phát triển kinh tế xã hội. Đấy là mục tiêu của Đảng và Nhà nước.
Chúng ta không khuyến khích giữ vàng miếng nhưng người dân có nhu cầu vàng trang sức thì chúng ta tạo mọi điều kiện. Tuy nhiên cũng cần lưu ý rằng, năng lực sản xuất của các công ty chế tác đồ trang sức của Việt Nam so với mặt bằng thế giới còn đang ở mức rất thấp.
Khi Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng đi làm việc với một số doanh nghiệp chế tác đồ trang sức Việt Nam, doanh nghiệp cho biết hiện các doanh nghiệp Châu Âu và Trung Quốc đang nắm độc quyền chế tạo vàng để chế tác. Tức là vẫn nồng độ vàng 18k nhưng khi họ kết hợp với titan, niken ở mức độ nhất định, vàng cứng hơn để sản xuất được sản phẩm tinh xảo, khó biến dạng, không xỉn màu. Điều này cho thấy, thực lực của chúng ta còn yếu.
Đáng tiếc là trong thời gian vừa qua, cơ quan quản lý thị trường, Bộ Công an, Bộ Tài chính không có số liệu thống kê cụ thể những người xếp hàng mua vàng SJC thuộc thành phần, độ tuổi nào? Đây là dữ liệu đầu vào quan trọng để thiết kế chính sách.
Chênh lệch giá vàng miếng SJC và giá vàng thế giới thời gian vừa qua rất cao, theo ông, chúng ta có cần quản lý?
TS. Nguyễn Đức Kiên: Giá vàng bán trên thị trường bao gồm cả giá nhập khẩu, thuế xuất nhập khẩu, thuế VAT, công chế tác và công của doanh nghiệp bán hàng cộng lại. Như vậy, so với giá vàng nguyên khối mà chúng ta đang dùng để so sánh hiện chênh lệch không quá lớn (5-6 triệu đồng/lượng), chưa kể còn cộng thêm lợi nhuận kỳ vọng của doanh nghiệp.
Nói về quản lý vàng, trước hết cần nhìn rõ, mục tiêu là không để vàng trở thành một phương tiện thanh toán trong nền kinh tế thay thế VND. Đó là mục tiêu tối thượng của nền kinh tế, nhằm ổn định kinh tế vĩ mô.
Vài ba tháng trở lại đây mới có hiện tướng giá vàng nhảy múa. Cần xem xét kỹ lưỡng, vì sao giá vàng nhảy múa? Nếu do biến động của giá vàng thế giới thì giá vàng trong nước biến động là hợp quy luật kinh tế thị trường. Chênh lệch giá vàng lớn, rủi ro nhưng khách hàng vẫn mua, đó là quyết định của khách hàng. Không phải người ta mua vàng để đem đi lập công ty hay đi vào đầu tư dự án đối tác công tư mà người ta mua để dự trữ. Vì vậy, hãy để vấn đề giá vàng cho thị trường. Trừ khi có các hành vi vi phạm pháp luật, thao túng, lũng đoạn thị trường thì cơ quan quản lý phải vào cuộc để xử lý.
Luật Giá quy định phải thu thập số liệu thống kê về mặt hàng giá để tham mưu cho Chính phủ phương án điều hành, quản lý. Chúng ta cần rạch ròi, khi vàng là hàng hoá thì Bộ Tài chính, Bộ Công Thương phải quản lý; khi vàng là phương tiện thanh toán, ảnh hưởng tới kinh tế vĩ mô thì Ngân hàng nhà nước phải quản lý. Nếu có hiện tượng đầu cơ đẩy giá, Bộ Công an phải chủ động vào cuộc để xử lý nghiêm.
Một số ý kiến đề xuất nên mở lại kênh nhập khẩu vàng để tăng nguồn cung, hỗ trợ giảm giá vàng miếng trong nước, giảm thiểu tình trạng nhập lậu vàng?
TS. Nguyễn Đức Kiên: Nếu trả lời được câu hỏi "nhập khẩu vàng có giúp cho tăng trưởng kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô"? Có lợi thì cho nhập, giống như chúng ta cho nhập khẩu xăng dầu, nhập khẩu điện, nhập khẩu các sản phẩm dệt may cao cấp. Chúng ta vẫn cho nhập khẩu vàng trang sức và nhập khẩu vàng để phục vụ xuất khẩu.
Sau 12 năm Nghị định 24 ra đời, phát huy hiệu lực, vàng đã bị "đánh bật" ra khỏi thị trường Việt Nam với tư cách một công cụ thanh toán. Tuy nhiên, từ đầu năm 2024 đến nay, có dấu hiệu thao túng giá vàng để kiếm lời. Đứng từ kinh tế vĩ mô có thể thấy khi thị trường bất động sản đóng băng, tình hình kinh tế địa chính trị thế giới bất ổn, vàng là kênh trú ẩn tốt nhất.
Vì vậy, nói ổn định giá vàng là chúng ta đang thiết kế chính sách cho vài trăm nghìn người hay cho 89 triệu dân cũng cần làm rõ.
Hiện nay không có những con số chính thức về số lượng vàng nhập lậu vào Việt Nam, chủ yếu là con số ước lượng. Ngay cả khi dựa trên số liệu về nhu cầu vàng của người dân Việt Nam do một số tổ chức quốc tế thống kê thì cũng cần xem xét kỹ về số lượng mua vào - bán ra, mục đích, thể loại, có khi nhu cầu của người dân chỉ là để thay đổi mẫu mã. Thi thoảng mới thấy bắt được một vài vụ nhập lậu qua biên giới nhưng số lượng không đáng kể.
Vậy còn đề xuất bỏ độc quyền vàng miếng SJC khi sửa Nghị định 24 thì sao, thưa ông?
"Tại sao phải bỏ độc quyền vàng miếng SJC? Giữ độc quyền vàng miếng SJC có hệ luỵ gì không?" cũng là câu hỏi cần đặt ra.
Một số ý kiến cho rằng, vì độc quyền vàng miếng SJC nên giá vàng miếng SJC chênh lệch với giá vàng nhẫn và vàng thế giới. Lý giải vấn đề này, cũng giống như cùng là ô tô, gần như giống nhau về thông số kỹ thuật nhưng xe Trung Quốc giá rẻ hơn nhiều so với BMW hay Mercedes.
Theo quy định tại Nghị định 24, chúng ta có thể quy đổi từ vàng nhẫn ra vàng miếng SJC. Chỉ cần mang vàng nhẫn đủ tuối và thuê NHNN gia công là có thể có vàng miếng SJC. Nếu doanh nghiệp có vàng nhẫn, vàng chế tác mà thấy chuyển đổi thành vàng miếng SJC có lợi hơn thì có thể chuyển đổi, luật không cấm. Có lẽ chúng ta đã quên Nghị định 24 có gì? Còn giữ lại vàng SJC đơn giản là để quản lý vàng miếng.
Vậy theo ông, có cần sửa Nghị định 24?
TS. Nguyễn Đức Kiên: Cho đến thời điểm hiện tại, chúng ta đã có đủ công cụ để quản lý thị trường vàng. Nếu sửa cũng cần căn cứ vào pháp lý, cơ sở khoa học, không nên sửa theo dư luận.
Hiến pháp quy định người dân được làm tất cả những gì luật không cấm và cơ quan quản lý nhà nước chỉ được làm những gì mà luật quy định.
Cần xác định mục tiêu sửa Nghị định 24 để làm gì? Để phát triển thị trường vàng? Hay để đáp ứng nhu cầu của vài trăm nghìn người nhưng gây ảnh hưởng tới 89 triệu người?
Có thể chúng ta không còn nhớ quá trình xử lý kinh tế vĩ mô của đất nước từ những năm 2007-2008 đến 2012, không cảm nhận được độ nóng của vàng thời điểm đó; không cảm nhận được sự tương đồng của tình hình trong nước khi cho ra đời nghị định 24 và thời điểm tại.
Sở dĩ thời điểm đó có bất ổn vĩ mô vì tiềm lực chúng ta còn yếu, ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống người dân. Hiện nay, tiềm lực kinh tế của chúng ta đã mạnh hơn nên không có những ảnh hưởng lớn đến kinh tế vĩ mô nhưng đó cũng không phải lý do để chủ quan. Con số dự trữ ngoại hối của ta hiện nay còn khá nhỏ bé so với các quốc gia khác trên thế giới.
Vấn đề cần quan tâm với thị trường vàng hiện tại là minh bạch hoá đối tượng được thụ hưởng trên thị trường là ai?
Chúng ta không cấm nhập khẩu vàng. Doanh nghiệp có nhu cầu vàng có thể đăng ký nhập khẩu với NHNN. Với doanh nghiệp chế tác, có thể cam kết với NHNN để nhập khẩu về 70% xuất khẩu, 30% có thể giữ lại trong nước. Chúng ta đã có cơ chế rất linh hoạt cho doanh nghiệp chế tác vàng tham gia trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Trân trọng cảm ơn ông!