Tinh tinh có thể 'bẻ khóa' nguồn gốc tiến hóa của hành vi phức tạp ở con người

Hành vi phức tạp – Dấu ấn đặc biệt của loài người

Con người được biết đến là loài duy nhất có khả năng tổ chức và thực hiện các hành động phức tạp, từ những nhiệm vụ hàng ngày như pha trà, đến việc tạo ra các công cụ hay phát triển ngôn ngữ. Điều này đòi hỏi sự chia nhỏ nhiệm vụ thành các phần riêng biệt, nhận ra các mối liên hệ xa giữa các hành động, và linh hoạt điều chỉnh khi cần.

Chẳng hạn, để pha một tách trà, chúng ta thực hiện hàng loạt bước như đun nước, lấy túi trà, thêm đường, và có thể tạm dừng để xử lý sự cố như làm sạch nước bị đổ. Khả năng này, tưởng chừng đơn giản, thực chất là một biểu hiện cao cấp của tư duy tổ chức. Nhưng liệu đây có phải là đặc trưng chỉ có ở con người, hay cũng tồn tại ở các loài linh trưởng khác?

Tinh tinh và hành vi sử dụng công cụ

Trong nghiên cứu lần này, các nhà khoa học đã tập trung vào hành vi sử dụng công cụ của tinh tinh hoang dã tại rừng Bossou, Guinea – nơi chúng thường xuyên bẻ hạt bằng búa và đá đe. Đây được xem là một trong những biểu hiện sử dụng công cụ phức tạp nhất ở động vật.

Bằng cách phân tích hàng thập kỷ dữ liệu video, nhóm nghiên cứu đã ghi nhận hơn 8.260 hành động liên quan đến quá trình bẻ hạt từ 300 quả hạt. Các chuỗi hành động của tinh tinh được mô tả chi tiết, từ việc nắm hạt, đưa qua tay, đặt lên đe, cho đến việc đập vỡ bằng búa đá.

Phát hiện bất ngờ về sự giống nhau với con người

Khi áp dụng các mô hình thống kê hiện đại, nhóm nghiên cứu nhận thấy các hành động của tinh tinh không chỉ đơn thuần là phản xạ đơn lẻ mà được tổ chức thành chuỗi có cấu trúc. Khoảng 50% tinh tinh trưởng thành thể hiện khả năng liên kết các hành động theo cách xa hơn nhiều so với ngẫu nhiên. Điều này gợi ý rằng tinh tinh không chỉ hành động theo bản năng mà còn lên kế hoạch và điều chỉnh chuỗi hành động khi cần.

Chẳng hạn, tinh tinh có thể tạm dừng để điều chỉnh công cụ hoặc mang nhiều hạt đến vị trí sử dụng trước khi thực hiện một loạt hành động liên tục. Đây là minh chứng rõ ràng về sự linh hoạt trong tổ chức hành vi – một yếu tố quan trọng để xây dựng các khả năng phức tạp như ngôn ngữ hay sáng tạo công cụ ở người.

Những dấu hiệu tiến hóa từ tổ tiên chung

Tiến sĩ Elliot Howard-Spink, trưởng nhóm nghiên cứu, nhận định: “Khả năng tổ chức linh hoạt các hành động riêng lẻ thành chuỗi có thể là yếu tố quan trọng dẫn đến sự thành công của loài người. Các phát hiện của chúng tôi cho thấy rằng các khía cạnh cơ bản của hành vi tuần tự có thể đã tồn tại trước tổ tiên chung cuối cùng của con người và tinh tinh”.

Điều này có nghĩa là những nền tảng của ngôn ngữ và công nghệ có thể đã xuất hiện từ giai đoạn tổ tiên chung, sau đó được phát triển thêm qua quá trình tiến hóa của loài người.

Sự khác biệt và tiềm năng nghiên cứu trong tương lai

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng không phải tất cả tinh tinh đều thể hiện khả năng tổ chức hành vi theo cách này. Điều này gợi ý rằng chiến lược tổ chức hành động phức tạp có thể không phổ biến trong loài tinh tinh như ở con người.

Giáo sư Thibaud Gruber từ Đại học Geneva nhận định: “Nghiên cứu của chúng tôi không chỉ làm sáng tỏ nguồn gốc của các hành vi phức tạp ở loài người mà còn đặt nền móng cho việc tìm hiểu sự đồng tiến hóa của ngôn ngữ và công cụ trong lịch sử loài người”.

Nhóm nghiên cứu hy vọng sẽ khám phá sâu hơn cách tinh tinh tổ chức các hành động thành các “khối” bậc cao, cũng như làm rõ các quy tắc mà chúng sử dụng khi thực hiện các hành vi này.

Ý nghĩa đối với sinh học tiến hóa và bảo tồn

Ngoài việc làm sáng tỏ lịch sử tiến hóa, nghiên cứu này còn mang lại những bài học quý giá trong việc bảo tồn các hành vi văn hóa của động vật hoang dã. Giáo sư Dora Biro từ Đại học Rochester nhấn mạnh: “Việc bảo tồn các hành vi văn hóa độc đáo như sử dụng công cụ của tinh tinh nên được đưa vào các chiến lược bảo tồn, bởi chúng là kho báu giúp chúng ta hiểu thêm về lịch sử tiến hóa của chính mình”.

Trong bối cảnh môi trường sống của tinh tinh hoang dã đang bị đe dọa nghiêm trọng, việc nghiên cứu và bảo vệ các loài linh trưởng không chỉ giúp bảo tồn đa dạng sinh học mà còn cung cấp cái nhìn sâu sắc về nguồn gốc của con người.

Nhóm nghiên cứu đang hướng tới việc xác định rõ cách các hành vi phức tạp này được hình thành và phát triển trong cuộc đời của tinh tinh. Những nghiên cứu tương lai sẽ không chỉ tập trung vào tinh tinh mà còn mở rộng ra các loài vượn lớn khác để xác nhận liệu tổ tiên chung của chúng ta có thực sự sở hữu khả năng tổ chức hành vi phức tạp hay không.

Nghiên cứu này là một bước tiến lớn trong việc giải mã nguồn gốc của những khả năng đặc biệt làm nên sự khác biệt của con người – và cũng nhắc nhở chúng ta về mối liên hệ mật thiết với những người họ hàng gần gũi nhất trong thế giới tự nhiên.