Vào ngày 1/3, sau khi trường hợp đầu tiên tử vong vì virus corona tại Mỹ được công bố, anh em Matt và Noah Colvin đã nhanh chóng leo lên chiếc SUV màu bạc của mình để mua nước sát trùng tay. Lái quanh khu Cattanooga (Tennessee), họ ghé qua lần lượt các cửa hàng Dollar Tree, Walmart, Staples, và Home Depot. Tại đó, họ lần lượt khoắng sạch nước rửa tay trên kệ.
Trong vòng 3 ngày tiếp theo, Noah Colvin lái 1.300 dặm dọc Tennessee và Kentucky, nhét đầy xe tải U-Haul bằng hàng ngàn chai nước sát trùng và hàng ngàn gói khăn lau kháng khuẩn, phần lớn mua từ các cửa hiệu đồng giá nhỏ ở bìa rừng. "Hầu hết các khu metro đã hết sạch hàng" – anh trai Noah nói.
Matt Colvin và số hàng trữ trong garage nhà anh
Matt Colvin ở nhà gần Chattanooga, sẵn sàng các thùng gỗ để chứa thêm nhiều khăn lau và nước sát trùng mà anh này đã đặt hàng, và bắt đầu rao bán chúng trên Amazon. Colvin nói rằng anh đã đăng bán 300 chai nước sát trùng và ngay lập tức bán sạch chúng với giá từ 8 – 70 USD mỗi chai, cao hơn nhiều lần so với mức giá mua vào. Với Colvin, "đó là một món hời lớn". Với nhiều người khác, đó là hành vi trục lợi từ đại dịch.
Ngày tiếp theo, Amazon gỡ bỏ danh sách hàng của anh, cùng với hàng ngàn những món hàng khác liên quan nước sát trùng, khăn lau, và khẩu trang. Công ty cũng khóa tài khoản một số thương nhân đăng các món hàng này và cảnh cáo nhiều người khác rằng nếu tiếp tục bán giá cắt cổ, họ sẽ phải "vĩnh biệt" tài khoản của mình. eBay cũng học theo Amazon với những giải pháp thậm chí còn nghiêm khắc hơn: cấm bất kỳ người nào tại Mỹ bán khẩu trang hay nước sát trùng.
Và ngay lúc này, trong khi hàng triệu người Mỹ đang tìm nước rửa tay sát trùng để bảo vệ bản thân khỏi sự lây lan của virus corona, thì Colvin lại đang ngồi trên một đống 17.700 chai nước sát trùng mà chẳng biết phải đem đi bán ở đâu.
"Quả là một cú tát vào mặt. Từ chỗ tiền đang ùa vào và tôi có thể có được một khoản tài chính thực sự tốt cho gia đình, bây giờ thì tình hình kiểu như ‘tôi sẽ làm quái gì với tất cả số này đây?’" – anh nói.
Colvin là một trong hàng ngàn thương nhân tích trữ một lượng lớn nước rửa tay sát trùng và các loại mặt nạ phòng độc mà nhiều bệnh viện đang tìm kiếm. Amazon cho biết gần đây, hãng đã loại bỏ hàng trăm ngàn món hàng và đình chỉ hàng ngàn tài khoản thương nhân vì bán các món hàng liên quan virus corona với giá cắt cổ.
Amazon, eBay, Walmart, và các nền tảng thương mại điện tử khác đang tìm cách ngăn các thương nhân thu lời vô đạo đức từ khủng hoảng y tế cộng đồng. Dù các công ty không khuyến khích mọi người tích trữ những sản phẩm như vậy và khiến giá của chúng tăng cao, nhiều thương nhân đã nhanh tay khoắng sạch các cửa hàng trong vùng và bắt đầu bán chúng trên mạng.
Các từ khóa liên quan virus corona trên Amazon tăng mạnh qua thời gian
Còn bây giờ, cả cửa hàng trực tuyến lẫn ngoại tuyến đều gần như trống trơn.
Mikeala Kozlowki, một y tá ở Dudley, Massachusett, đã tìm nước rửa tay sát trùng từ trước khi cô sinh đứa con đầu lòng, Nora, vào ngày 5/3. Khi cô đến các cửa hàng, vốn đã chẳng còn gì, cô quyết định không đổ xăng để tránh phải đùng vào vòi bơm. Và khi cô kiểm tra Amazon, món rẻ nhất cũng không dưới…50 USD.
"Các người thật ích kỷ, tích trữ tài nguyên vì lợi ích cá nhân" – cô chỉ trích các thương nhân.
Các website như Amazon và eBay đã mang lại những khối gia tài khổng lồ cho các thương nhân tự do chuyên săn các món hàng khuyến mãi hoặc hiếm có trong các cửa hàng, sau đó đăng bán chúng trực tuyến trên toàn cầu.
Những thương nhân này gọi đó là "trọng tài bán lẻ", một ngành nghề mới xuất hiện ở thế kỷ 21, trong đó người ta mua mọi thứ từ các mặt hàng ngũ cốc số lượng giới hạn đến những món đồ chơi "hot" một thời như Fingerling Monkeys. Những tay thợ săn này tìm bất kỳ thứ gì có thể bán với mức giá cao hơn đáng kể. Trong vài tuần gần đây, có lẽ họ đã tìm thấy cơ hội lớn nhất trong đời mình: một đại dịch toàn cầu.
Khi xem danh sách những từ khóa tìm kiếm phổ biến nhất Amazon, với đầy những cụm từ như "Purell", "khẩu trang N95", và "giấy lau Clorox", họ lập tức bắt tay vào làm điều mà mình giỏi nhất: mua hết và bán lại cho thị trường đang thèm khát.
Ban đầu, chiến thuật này hiệu quả. Trong nhiều tuần liền, giá bán nhiều món hàng được tìm kiếm nhiều nhất như nước rửa tay sát trùng, khẩu trang, và khăn lau trên Amazon tăng vọt. Dữ liệu cho thấy cả Amazon và các thương nhân bên thứ ba như Colvin đều tăng giá bán, sau đó tụt nhanh khi Amazon ra tay dẹp loạn.
Ở mức giá cao, mọi người vẫn mua các sản phẩm với số lượng lớn, và Amazon nhận được khoản hoa hồng gần 15%, còn eBay là gần 10%, tùy thuộc giá bán và thương nhân.
Sau đó các công ty, dưới áp lực của những chỉ trích từ các nhà làm luật và khách hàng, bắt đầu "trảm" các thương nhân. Sau nhiều động thái hồi tuần trước, Amazon mạnh tay hơn, giới hạn việc bán bất kỳ sản phẩm nào liên quan đến virus corona từ nhiều thương nhân nhất định.
"Bán giá cắt cổ rõ ràng đã vi phạm chính sách của chúng tôi, là hành động vô đạo đức, và ở nhiều khu vực, là bất hợp pháp" – Amazon nói. "Bên cạnh chấm dứt các tài khoản bên thứ ba, chúng tôi rất vui khi có cơ hội làm việc trực tiếp với các luật sư bang để truy tố những cá nhân phạm pháp".
Số hàng Colvin tích trữ trong kho
Colvin, 36 tuổi, từng là trung sỹ kỹ thuật của Không quân Mỹ, cho biết anh bắt đầu bán hàng trên Amazon vào năm 2015, nhanh chóng kiếm được thu nhập 6 chữ số mỗi tháng bằng cách bán giày Nike và đồ chơi cho thú cưng, cũng như lướt theo trào lưu chung.
Hồi đầu tháng 2, khi truyền thông đưa tin virus corona lây lan ở Trung Quốc, Colvin phát hiện ra cơ hội để kiếm tiền. Một công ty thanh lý gần nơi anh ở lúc này bán ra 2.000 "gói đại dịch" còn thừa lại từ một công ty đã dẹp tiệm. Mỗi gói bao gồm 50 khẩu trang, 4 chai nước rửa tay sát trùng loại nhỏ, và một nhiệt kế. Giá mỗi gói là 5 USD; Colvin thương lượng được giá 3,5 USD và mua sạch!
Anh này nhanh chóng bán toàn bộ 2.000 gói khẩu trang 50 cái trên eBay với giá từ 40 – 50 USD mỗi gói, và đôi lúc còn cao hơn nữa. Anh từ chối tiết lộ lợi nhuận nhưng cho biết nó rất "đáng kể".
Thành công đó như củi làm bùng cháy cơn khát tiền của Colvin. Khi thấy mọi người hoảng loạn tìm mua thuốc rửa tay sát trùng và khan lau, Colvin và anh trai liền lên kế hoạch tích trữ hàng hóa.
Trên toàn nước Mỹ, nhiều thương nhân Amazon khác cũng làm điều tương tự.
Chris Anderson, một thương nhân Amazon ở Pennsylvania, cho biết anh và một người bạn đã lái xe quanh Ohio, mua khoảng 10.000 khẩu trang từ nhiều cửa hàng. Anh này dùng coupon để mua các gói gồm 10 khẩu trang với giá khoảng 15 USD mỗi gói và bán lại chúng với giá từ 40 – 50 USD. Sau khi Amazon thu hoa hồng và các chi phí khác, anh ước tính mình đã kiếm được 25.000 USD lợi nhuận.
Anderson hiện ngồi trên núi hàng 500 gói khăn lau kháng khuẩn sau khi Amazon chặn anh bán chúng với giá 19 USD/gói, tăng từ mức giá 16 USD nhiều tuần trước. Ban đầu, anh ta mua những gói này với giá chỉ…3 USD/gói.
Eric, một tài xế xe tải từ Ohio, xin giấu tên họ vì lo sợ Amazon trả thù, cho biết anh cũng đã mua khoảng 10.000 khẩu trang từ các cửa hàng với mức giá khoảng 20 USD/gói 10 cái, và bán lại với giá gần 80 USD/gói, dù một số gói anh này rao giá đến 125 USD.
"Ngay cả khi mức giá là 125 USD, chúng vẫn được bán gần như ngay lập tức. Thật là điên rồ khi bạn có thể ra giá cao như vậy" – Eric nói. Anh này ước tính đã thu lời khoảng từ 35.000 – 40.000 USD.
Hiện Eric đang đặt hàng thêm 1.000 khẩu trang nữa, nhưng anh không chắc sẽ làm gì với chúng. Anh cho biết Amazon khá mập mờ trong cách lý giải thế nào là giá cắt cổ, khiến các thương nhân lo sợ trước nguy cơ không được bán hàng trên nền tảng này nữa.
Đối với các nhà làm luật và nhiều người khác, những thương nhân này đang ngồi trên một núi sản phẩm y tế trong thời kỳ đại dịch. Các văn phòng luật sư ở California, Washington, và New York đều đang tiến hành điều tra về hoạt động bán hàng giá cao liên quan virus corona. Luật giá bán của California cấm các thương nhân tăng giá hơn 10% sau khi chính quyền tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Luật của New York cấm các thương nhân nâng giá quá cao một cách vô lương tâm trong tình trạng khẩn cấp.
Một viên chức tại văn phòng luật sư Washington nói rằng cơ quan này tin rằng có thể áp dụng luật bảo vệ người tiêu dùng của bang để kiện các nền tảng hay các thương nhân, ngay cả khi họ không ở tại Washington, miễn là họ đang cố bán hàng cho người dân Washington.
Tennessee, nơi Colvin sống, có luật chống bán giá cắt cổ, trong đó cấm mọi người bán "các món hàng và dịch vụ thiết yếu với giá bất hợp lý, bao gồm xăng, khi có thảm họa xảy ra". Hôm thứ bảy, văn phòng luật sư Tennessee cho biết đã gửi các điều tra viên đến nhà Colvin, trao cho anh này quyết định nghỉ bán hàng và hiện đang điều tra trường hợp của anh.
Colvin không tin rằng anh đã bán phá giá. Dù bán hai chai Purell vốn có giá bán lẻ chỉ 1 USD/chai với giá 20 USD trên Amazon, anh khẳng định mọi người đã quên rằng mức giá này bao gồm cả công sức của anh, phí Amazon, và khoảng 10 USD tiền ship (nước rửa tay sát trùng bằng cồn có phí ship rất đắt vì chúng được xem là chất độc hại).
Các điều luật chống bán giá cao "không được xây dựng cho tiêu chuẩn ngày nay" – Colvin nói. "Chúng được xây dựng để ngăn trạm xăng của Billy Bob tăng giá xăng lên gấp đôi trong một đợt bão".
Anh nói thêm rằng, "chỉ vì tôi mua ngoài cửa hàng với giá 2 USD, không có nghĩa tôi không được phép thu của bạn 16 USD để ship tới tận cửa nhà".
Noah Colvin đang chuyển hàng từ garage vào xe tải
Nhưng còn về vấn đề đạo đức khi tích trữ những sản phẩm có thể giúp ngăn lây lan virus, chỉ vì lợi nhuận?
Colvin cho biết anh chỉ đơn giản là đang giải quyết "sự không hiệu quả của thị trường". Một số khu vực tại Mỹ cần những sản phẩm này hơn các khu vực khác, và anh đang giúp đưa những món hàng đến nơi có nhu cầu.
"Ngay lúc này, tại một số thành phố nhất định, cầu đang vượt quá xa cung. Cửa hàng Dollar General ở Lexington không có hàng" – anh nói.
Anh nghĩ rằng "tôi thành thực cảm thấy như mình đang làm dịch vụ công ích. Tôi được trả tiền vì dịch vụ công ích mình mang lại".
Với núi hàng của Colvin, ban đầu anh cho biết sẽ tìm cách bán chúng tại địa phương. "Nếu tôi có thể thu lời ít hơn một chút cũng được thôi. Nhưng tôi không mong rơi vào tình thế xuất hiện ở trang nhất các tờ baoos vì tích trữ 20.000 chai nước rửa tay sát trùng rồi bán với giá gấp 20 lần giá gốc".
Nhưng rồi sự thật phũ phàng cũng khiến anh tỉnh ngộ: ai cũng đã biết tiếng anh chàng dự định kiếm chác từ nguồn hàng ít ỏi, nên người ta sẽ không sẵn sàng ủng hộ hành động đầu cơ này đâu. Colvin đã quyết định ủng hộ toàn bộ số nước rửa tay này, âu cũng là hành động duy nhất cho phép anh sống được với lương tâm, và mong cho công cuộc điều tra hành động "găm hàng rồi bán lại với giá cao" nguôi đi phần nào.
Cuối cùng, cái kết vẫn có hậu
Tham khảo The New York Times
