Cuộc chiến giành quyền tiếp cận các cảng biển đang diễn ra tại một trong những nơi khó ngờ nhất thế giới - Somalia. Quốc gia này bị kéo vào cuộc đối đầu giữa một bên là Ả Rập Saudi cùng Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và bên còn lại là Qatar, được sự hậu thuẫn của Thổ Nhĩ Kỳ. Không chỉ vùng biển ngoài khơi Somalia mà sự ổn định của nước này trong tương lai cũng đang đối mặt thách thức.
Somalia đã chìm trong chiến tranh suốt nhiều thập kỷ và mãi đến vài năm gần đây vẫn còn chật vật thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, sự thù địch trên bán đảo Ả Rập gần đó đang thúc đẩy tiền đầu tư rót vào quốc gia này.
Một năm trước, công ty thuộc sở hữu của chính phủ UAE ký hợp đồng trị giá 336 triệu USD để mở rộng cảng Bosaso thuộc khu vực bán tự trị Puntland. Chưa đầy một năm trước đó, một công ty khác thuộc sở hữu của UAE kiểm soát cảng Berbera ở khu vực bán tự trị Somalialand và cam kết sẽ chi 440 triệu USD để phát triển nó. Hồi tháng 3 năm nay, Ethiopia mua lại một lượng cổ phần cảng này nhưng không tiết lộ giá trị thương vụ. Cùng lúc đó, Thổ Nhĩ Kỳ, đồng minh của Qatar, đang thúc đẩy khoản đầu tư nhiều tỉ USD tại Somalia. Một công ty Thổ Nhĩ Kỳ điều hành một cảng ở thủ đô Mogadishu từ năm 2014 trong khi những doanh nghiệp khác xây dựng đường sá, trường học và bệnh viện.
Cuộc cạnh tranh trở nên căng thẳng từ tháng 6 năm ngoái khi các quốc gia Ả Rập hùng mạnh nhất được dẫn đầu bởi Ả Rập Saudi, và gồm cả UAE, cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar, cáo buộc nước này ủng hộ Iran và các tay súng Hồi giáo cực đoan. Mối hiềm khích ở Trung Đông này đang thúc đẩy tham vọng kiểm soát vùng Sừng châu Phi. Somalia nằm gần các tuyến đường vận chuyển dầu mỏ quan trọng và các cảng của nước này cũng có thể phục vụ Ethiopia, quốc gia không giáp biển với dân số khoảng 100 triệu người.
Các quốc gia vùng Vịnh có quan hệ thương mại và tôn giáo với Somalia trong nhiều thế kỷ nhưng những mối quan hệ đó đang trở nên bất ổn khi xuất hiện các cuộc cạnh tranh mới. Ả Rập Saudi và UAE đang xem bờ biển Somalia - cùng với Djibouti, Eritrea - đóng vai trò quan trọng đối với an ninh của họ.
Trong khi đó, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ chủ yếu đầu tư ở Mogadishu, cũng như ủng hộ mạnh mẽ chính quyền Tổng thống Mohamed Abdullahi Mohamed, nhân vật được cho là trung thành với Doha sau khi được hỗ trợ tài chính cho chiến dịch tranh cử năm 2017. Chính quyền liên bang ở Mogadishu lâu nay vẫn hục hặc với Puntland và Somaliland. Hai khu vực bán tự trị này hoạt động gần như là một nhà nước độc lập và tìm cách tách khỏi Somalia nhưng không được quốc tế công nhận.
Chưa đầy một thập kỷ trước, hầu như không có quan tâm thương mại nào đối với Somalia. Tình hình bắt đầu thay đổi từ năm 2011 khi các tay súng nhóm al-Shabaab được mạng lưới khủng bố al-Qaeda hậu thuẫn rút khỏi Mogadishu. Vài tháng sau, Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành hoạt động viện trợ xóa đói, mở đường cho các dự án giúp nước này trở thành nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Somalia.
Chính phủ quốc gia Đông Phi này hy vọng các khoản đầu tư mới, đặc biệt là cơ sở hạ tầng, có thể giúp tái thiết đất nước. Tuy nhiên, số tiền này cũng có nguy cơ gây bất ổn tại Somalia bằng cách làm gia tăng căng thẳng giữa chính quyền trung ương (có quan hệ thân thiết với Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar) và 2 vùng bán tự trị Puntland, Somaliland nhận tiền đầu tư từ UAE. Các quốc gia phương Tây cũng lo ngại cuộc đối đầu giữa các nước vùng Vịnh tại Somalia có thể gây hại đến nỗ lực hàng tỉ USD do Liên Hiệp Quốc dẫn đầu nhằm xây dựng một quân đội Somalia đủ khả năng chống lại nhóm al-Shabaab trước khi lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên minh châu Phi rút đi vào năm 2020.
Vào giữa tháng 4-2018, Somalia và UAE đã chấm dứt hợp tác quân sự. Trước đó, kể từ năm 2014, UAE đã đào tạo và trả lương cho quân đội Somalia ở Mogadishu và thành lập một lực lượng chống cướp biển tại Puntland. Bất đồng xảy ra sau khi lực lượng an ninh Somalia thu giữ gần 10 triệu USD tiền mặt trả cho binh sĩ được chuyển từ UAE đến. Không bỏ qua cơ hội, các quan chức Puntland gần đây đến Dubai để gặp giới chức UAE và P&O, công ty nhà nước đang phát triển cảng tại Puntland. Tương tự, giới chức Somaliland cũng vừa đón tiếp các nhà ngoại giao UAE để thảo luận về tăng cường quan hệ song phương.
Tóm lại, trên bàn cờ địa chính trị này, Somalia chỉ là cuộc xung đột ủy nhiệm cho rắc rối đang xảy ra ở vùng Vịnh và điều này rõ ràng là tin tức không tốt lành gì.