Hệ thống phân tích dữ liệu ngày nay đã đi vào mọi ngóc ngách của đời sống bóng đá thế giới. Những cuộc chạy đua công nghệ thống kê, phân tích giữa các CLB lớn ở châu Âu đôi khi còn căng thẳng hơn cả những trận đấu trên sân cỏ thật sự.

Nhưng thực sự những con số giúp được gì các cầu thủ trên sân cỏ, giúp BHL hay HLV thế nào trong việc đưa ra những quyết định quan trọng - có thể sẽ còn rất nhiều người chưa biết.

Những người đi đầu

Với hai tấm bằng cử nhân kỹ thuật điện và thạc sĩ kinh tế, Arsene Wenger là một trong những HLV đi đầu trong trào lưu áp dụng sự tiến bộ của máy tính vào công tác huấn luyện.

Những năm cuối thập kỷ 80 của thế kỷ trước, khi máy tính đang còn ở thời kỳ sơ khai, “Giáo sư” đã sử dụng chương trình máy tính có tên “Top Score” do một người bạn phát triển để phân tích các số liệu của cầu thủ và trận đấu.

Hiệu quả của việc ứng dụng chương trình này là không nhiều, nhưng cũng theo HLV danh tiếng người Pháp này, đó là nền tảng bước đầu rất đáng khích lệ để ông tin tưởng và mạnh dạn áp dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào công tác chuyên môn của mình.

Cũng trong khoảng thời gian này, một HLV lừng danh khác - Valeri Lobanovski, với sự trợ giúp đắc lực của giáo sư toán học Anatoly Zelentsov, đã cùng nhau phát triển và áp dụng chương trình máy tính phân tích dữ liệu bóng đá trên chính các cầu thủ Dynamo Kyev.

Năm 1992, HLV người Ukraine này đã từng phát biểu: “Một đội bóng có con số sai sót trong xử lý tình huống dưới 18% trong một trận đấu là đội bóng không thể bị đánh bại”. Con số này được chiết xuất ra từ chính chương trình phân tích trên máy tính của Zelentsov.

Là người đi sau, nhưng HLV Sam Allardyce lại có được những lợi thế vượt trội khi có được một khoảng thời gian tiếp cận với việc sử dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào phân tích dữ liệu trong thể thao của Mỹ trong suốt một năm chơi bóng tại đây.

Năm 1999, khi trở thành HLV đội bóng nhỏ Bolton, không đủ tài chính để có thể rước về cho mình những cầu thủ giỏi nhất, ông quyết định đầu tư cho những nhà phân tích số liệu giỏi.

Với con số thống kê mà máy tính chỉ ra “quyền sở hữu bóng được chuyển qua lại giữa hai đội khoảng 400 lần trong một trận đấu”, “Big Sam” quyết định buộc các cầu thủ của mình triển khai thế trận phòng ngự càng nhanh càng tốt khi đội nhà mất bóng.

Khi những con số biết nói

Những thống kê đã chỉ ra một con số khiến không ít người ngạc nhiên: 45 đến 50% số bàn thắng của Bolton thời kỳ này được ghi sau những tình huống cố định, cao gấp ba lần con số trung bình của cả giải đấu.

Lý giải điều này, Gavin Fleig - trưởng nhóm phân tích số liệu của Bolton lúc bấy giờ kể lại: “Sam Allardyce yêu cầu chúng tôi dùng dữ liệu để khoanh vùng những vị trí bóng thường tìm đến sau những tình huống cố định như phạt góc, ném biên, đá phạt.

Sau đó, chúng tôi chỉ việc “cài cắm” các cầu thủ của mình ở đúng những vị trí mà máy tính chỉ ra”.

Tháng 8 năm 2001, việc Alex Ferguson đột nhiên bán Japp Stam tới Lazio gây sửng sốt cho rất nhiều người. Để lý giải điều này, báo giới lúc đó đoán già đoán non rằng trung vệ người Hà Lan này làm mếch lòng ông thầy này với cuốn tự truyện mới xuất bản.

Trong đó tiết lộ không ít chi tiết thuộc loại “thâm cung bí sử” của Manchester United.

Nhưng sự thật không phải thế. Một bản phân tích dữ liệu được chuyển đến tay Ferguson tại thời điểm này, trong đó chỉ ra rằng số lượng những cú chuồi bóng của trung vệ này ngày càng ít đi. Lúc đấy Japp Stam đã 29 tuổi. Và Ferguson quyết định bán anh.

Năm 2002, Arsene Wenger bắt đầu rút Denis Bergkamp ra khỏi sân vào cuối trận đấu. Bực mình, tiền đạo người Hà Lan này quyết tìm ông thầy để hỏi cho ra nhẽ.

Đáp lại, HLV người Pháp chìa ra trước mặt anh một bản phân tích: “Nhìn này Denis, các con số chỉ ra rằng cứ sau phút 70 là cậu bắt đầu đi bộ trên sân”. Bergkamp "tắt đài".

Năm 2003, Real Madrid “bán tống bán tháo” Claude Makelele cho Chelsea với giá 17 triệu bảng Anh. Chủ tịch Real lúc đó là Florentino Perez nhận xét về cầu thủ này:

“Kỹ thuật trung bình, thiếu tốc độ và kỹ năng đi bóng, 90% là chuyền ngang và chuyền về. Không biết đánh đầu và thậm chí không chuyền bóng chính xác quá nổi 3 mét”.

Chắc hẳn ai cũng biết là sau đó Makelele thành công thế nào tại Chelsea, đến mức giờ đây bóng đá thế giới có hẳn một hình mẫu “vai trò kiểu Makelele”.

Có một điều Perez và cả Real Madrid đều không thấy được, nhưng máy tính lại nhìn ra: “84% thời gian tiền vệ này hoạt động với cường độ cao là lúc bóng đang ở trong chân đối phương, gấp đôi so với các tiền vệ phòng ngự khác”.

Ai mà thèm để ý đến cầu thủ phòng ngự khi bóng đang ở trong chân cầu thủ tấn công chứ?

Năm 2004, Bolton bắt đầu rủng rỉnh và tính đến chuyện mua những cầu thủ hàng đầu. Sam Allardyce quyết định ký hợp đồng với Gary Speed - tiền vệ lúc này đã 34 tuổi.

Nhiều người thắc mắc. Fleig thay mặt sếp giải thích: “Nhìn vào những thống kê về thể lực, Speed không hề thua kém những cầu thủ trẻ hơn đứng đầu trong danh sách như Steven Gerrard hay Frank Lampard.

Vả lại, thể lực của Speed cũng không hề có dấu hiệu sút giảm trong hai mùa bóng trở lại đây”. Kết quả: tiền vệ trung tâm này chơi tốt trong đội hình Bolton cho đến tận năm 38 tuổi.

Giá trị hữu hình

Ngày nay, khi thị trường chuyển nhượng cầu thủ đôi khi còn nóng bỏng hơn cả diễn biến trên sân bóng, những con số thống kê ngày càng có chỗ đứng vững chắc và không thể thay thế trong thế giới bóng đá.

Năm 2011, nếu một đội bóng lớn của Anh tìm kiếm trên thị trường một tiền vệ tấn công với hai tiêu chí làm chuẩn: số đường chuyền chính xác được hoàn thành trên 80% và có số trận ra sân trên 70% ở cả mùa giải.

Nhập hai yêu cầu này vào máy, trong chớp mắt họ có trong tay danh sách những ứng cử viên tiềm năng. Cesc Fabregas của Arsenal và Steven Gerard của Liverpool là những cái tên ai cũng biết là đáp ứng đúng tiêu chí.

Nhưng cái tên thứ ba sẽ làm nhiều người phải ngạc nhiên: Kevin Nolan của Newcastle. Tất nhiên những con số là chưa đủ để đi tới một quyết định, nhưng nó cũng cung cấp cho những nhà tuyển dụng một cái tên sáng giá mà nhìn bằng mắt thường, ít ai nghĩ đến.

Với Man City chẳng hạn, có cách nào để lượng hóa được đóng góp của những bản hợp đồng mới như Carlos Tevez, David Silva, Adam Johnson và Yaya Toure mùa bóng 2010/11?

Những con số chỉ ra rằng, trong 6 tháng kể từ khi có được bộ tứ này, tỷ lệ kiểm soát bóng trên 30m chiều dọc tính từ cầu môn đối phương của họ tăng 7,7%. Để đối sánh, con số này của 4 đội bóng tốp đầu Premier League luôn cao hơn các đội còn lại.