Tại một trong các cuộc họp ở Hội nghị ASEAN tuần trước, khi Ngoại trưởng Philippines bắt đầu lên tiếng đề cập đến vấn đề Biển Đông thì micro của ông bị tắt.
Chủ nhà Campuchia tuyên bố đó là do trục trặc kỹ thuật.
Nhưng một số nhà ngoại giao nói bóng gió rằng có thể “trục trặc” này có nguyên nhân tệ hơn, đó là nỗ lực của Campuchia, nhằm đẩy chủ đề “nóng” ra khỏi chương trình nghị sự.
Hãng tin Reuters bình luận rằng, sự cố trên cùng nhiều vụ việc khác cho thấy Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á đã bị chia rẽ do ảnh hưởng của Trung Quốc đối với khu vực này ngày càng gia tăng.
Hôm 13/7, lần đầu tiên trong lịch sử 45 năm, Hội nghị ASEAN kết thúc mà không có tuyên bố chung.
Là khối gồm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh và dự định thành lập khối kinh tế theo kiểu EU vào năm 2015, ASEAN vẫn khẳng định sự đoàn kết bất chấp thực tế là lần đầu tiên sau 45 năm, Hội nghị ASEAN không thể đưa ra thông cáo chung.
Tuy nhiên, các bài trả lời phỏng vấn xung quanh Hội nghị này cho thấy sự bất đồng sâu sắc cũng như những lời lẽ tranh luận gay gắt, khác hẳn với một ASEAN nổi tiếng về sự lịch sự và ôn hòa trong tranh luận.
“Đó là một trong những cuộc họp nảy lửa trong lịch sử của ASEAN”, một nhà ngoại giao nói.
Do khối ASEAN chưa thể thống nhất bản thảo của “Bộ quy tắc ứng xử” dành cho khối và Trung Quốc trong năm nay, nên nguy cơ đối đầu trên vùng biển giàu dầu khí sẽ gia tăng và có thể phát triển thành một cuộc xung đột.
Sự thất bại này cũng cho thấy thách thức lớn lao mà Hoa Kỳ sẽ phải đối mặt khi nước này tập trung nguồn lực quân sự và kinh tế vào châu Á để kiềm chế sự vươn lên của Trung Quốc.
Đến nay, biển Đông đã trở thành điểm nóng quân sự lớn nhất châu Á do Bắc Kinh tranh chấp chủ quyền với Việt Nam và Philippines trên vùng biển này.
Theo giáo sư Carlyle Thayer của Đại học New South Wales thuộc Học viện quốc phòng Úc, việc ASEAN thiếu thống nhất sẽ là cơ hội để cho các cường quốc bên ngoài lợi dụng.
“Sự kiện này cho thấy vết rạn lớn trong vành đai tự chủ của khối. Lúc này, Trung Quốc đã xâm nhập vào tận sâu bên trong khối ASEAN và gây chia rẽ nội bộ khối”.
Trong khi đó, Thủ tướng Campuchia giận dữ bác bỏ các ý kiến rằng Trung Quốc đã “mua” sự ủng hộ của nước này về vấn đề biển Đông.
Các nhà ngoại giao cho biết Campuchia đã gạt bỏ các nỗ lực đề cập đến vấn đề tranh chấp trên biển trong cuộc họp ASEAN cũng như tại diễn đàn khu vực ASEAN với sự tham gia của Nhật Bản và Hoa Kỳ.
Một số nhà ngoại giao Đông Nam Á cho biết Tổng thư ký ASEAN, Surin Pitsuwan đã bị Bộ trưởng ngoại giao Campuchia ngắt lời khi ông tìm cách đề cập đến vấn đề này.
Hôm thứ Sáu, ngày cuối cùng của Hội nghị, các nhà ngoại giao đã cố gắng tránh bị bẽ mặt và thống nhất đưa ra một tuyên bố chung vào những giờ cuối cùng.
Indonesia, người khổng lồ của khối, tỏ ra hăng hái nhất khi Ngoại trưởng, Marty Natalegawa thậm chí còn gọi người đồng nhiệm Singapore đang ở sân bay quay trở lại để giúp thảo ra một bản thông cáo chung.
Ông Natalegawa đã thảo ra 18 bản tuyên bố chung khác nhau để điều hòa giữa Campuchia và hai quốc gia tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc là Philippines và Việt Nam.
Thậm chí nhân viên của ông Natalegawa đã phải đi một quãng đường dài trong Cung Hòa Bình ở Phnom Penh để in ra các bản thảo tuyên bố chung.
Nhưng những nỗ lực đó cuối cùng đã trở thành vô ích do Campuchia không chấp nhận đề cập đến bãi cạn Scarborough - nơi diễn ra cuộc đối đầu hải quân giữa Trung Quốc và Philippines - dưới bất kỳ hình thức nào ngay cả khi Manila chấp thuận đề xuất của Indonesia gọi bãi cạn là “bãi cạn bị ảnh hưởng”.