Cây thị cổ thụ nằm ở xóm Mỏ, xã Chiềng Châu – Hoà Bình (nay là Mai Hạ - Phú Phọ) là được công nhận là Cây di sản Việt Nam. Không chỉ là di sản sinh học, cây còn mang trong mình ký ức lịch sử và giá trị tâm linh đặc biệt với người dân bản địa.
Cây thị hơn 800 tuổi đứng sừng sững giữa làng quê thanh bình, thân cây đồ sộ, cả chục người ôm không xuể, rễ xù xì bám chặt mặt đất, thân cây rỗng lỗ chỗ, vỏ bong từng mảng, rêu phong phủ mốc – tất cả toát lên vẻ cổ kính, trầm mặc, như một “người khổng lồ” đã chứng kiến bao biến thiên thời cuộc.
Năm 2016, cây thị xóm Mỏ chính thức được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam, nhờ hội đủ các tiêu chí: mọc tự nhiên, tuổi đời khoảng 800 năm, hình dáng đặc biệt và mang giá trị văn hóa – lịch sử rõ nét.
Cây thị trên báo Dân Việt.
Chứng nhân của những cuộc kháng chiến
Theo lời kể của người dân địa phương, cây thị này từng gắn với những giai đoạn đẫm máu trong lịch sử. Truyền thuyết kể rằng, khi quân cờ đen phương Bắc do Lưu Hữu Phúc cầm đầu tràn xuống Mộc Châu – Mai Châu, chúng đã dựng đồn tại khu vực cây thị xóm Mỏ. Tại đây, giặc từng treo thủ cấp dân lành và nghĩa sĩ lên cây thị để thị uy, khiến cây trở thành biểu tượng đau thương và lòng căm phẫn của nhân dân. Cây thị cổ thụ xóm Mỏ trở thành chứng nhân tội ác một thuở.
Thời Pháp thuộc và trong hai cuộc kháng chiến, cây thị tiếp tục là nơi họp bàn của lực lượng du kích, vừa là nơi trú ẩn, vừa là “mái che” của những kế hoạch chiến đấu. Dù trải qua bom đạn, thiên tai và thời gian, cây vẫn trụ vững, là chứng nhân sống của hai cuộc kháng chiến, được người dân gìn giữ như báu vật của làng.
Vì sao cây có thể sống lâu
Cây thị xóm Mỏ không chỉ có giá trị lịch sử, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc quảng bá văn hóa dân tộc Thái và phát triển du lịch sinh thái, tâm linh. Cây thị cùng đền làng Bôn (cũng tại xã Chiềng Châu, nay là xã Mai Hạ) tạo thành tuyến điểm di sản văn hóa đặc sắc, giúp phát huy tiềm năng du lịch địa phương.
Theo lãnh đạo địa phương, việc cây thị được công nhận là di sản không chỉ nâng tầm giá trị cây xanh cổ thụ, mà còn là cơ hội khơi dậy tinh thần yêu nước, ý thức bảo vệ thiên nhiên và bản sắc văn hóa cộng đồng.
Không chỉ mang ý nghĩa lịch sử, cây thị còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học. Tán lá rộng xanh quanh năm giúp hấp thụ CO₂, thải O₂, lọc bụi mịn và điều hòa nhiệt độ cục bộ. Hệ rễ khỏe giúp giữ đất, hạn chế trôi đất và sạt lở, đặc biệt hữu ích tại vùng đồi núi như Mai Hạ. Hoa thị thu hút côn trùng, quả thị nuôi sống chim và động vật nhỏ, thân cây già là nơi cư trú của dơi, chim, rêu và nấm.
Theo các chuyên gia sở dĩ cây thị sống lâu là nhờ gỗ ngoài thân cứng chắc, chống mối mọt, ít mục dù phần thân bên trong đã rỗng. Rễ ăn sâu, bám chắc, chịu được thời tiết khắc nghiệt. Trong lá, quả cây có tinh dầu tự nhiên giúp đuổi côn trùng, giảm sâu bệnh.
Cây thị xóm Mỏ không chỉ là “bảo vật sống” của Mai Hạ mà còn là biểu tượng bền vững của lòng dân, của sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên. Việc bảo vệ và phát huy giá trị cây không chỉ là hành động tri ân quá khứ mà còn là cách gìn giữ di sản cho thế hệ mai sau.