Các thông tin về việc Nga sử dụng tên lửa Kh-50 xuất hiện đầu tiên trong cộng đồng blogger tiếng Nga. Sau đó, chúng bắt đầu có mặt trên truyền thông truyền thống. Thí dụ, Rossiyskaya Gazeta vào hôm 3/8 dẫn nguồn tin truyền thông không nêu tên để viết về việc Nga sử dụng Kh-50 cũng như gia tăng sản xuất loại tên lửa này.
Tên lửa hành trình Kh-50 của Nga. Ảnh: Eurasian Times.
Lựa chọn mới của Nga cho xung đột với Ukraine
Nga sở hữu một số loại tên lửa có khả năng được xem là đáng nể nhưng trong xung đột Ukraine, chúng lại bộc lộ các hạn chế nghiêm trọng. Chẳng hạn, các tên lửa đó hoặc rất nặng (như Kh-101, Kh-55) hoặc không tàng hình (3M14 Kalibr, Kh-55) hoặc vừa nặng vừa không tàng hình (như Kh-55).
Một số tên lửa không có tầm bắn đáng kể (như Onyx). Còn những tên lửa thực sự tốt, có khả năng hủy diệt cao và khó bị ngăn chặn như tên lửa Kinzhal và Iskander-M thì lại siêu đắt và chỉ có thể dùng dè sẻn.
Vấn đề của các tên lửa nặng nề như Kh-101 và Kh-55 nằm ở chỗ, chúng cần phải đưa lên cao bằng các máy bay ném bom rồi mới phóng đi được. Tuy nhiên, các dấu vết nhiệt từ 4 động cơ của các máy bay này dễ dàng bị các vệ tinh SBIRS của Mỹ phát hiện ngay từ khi chúng bắt đầu lăn bánh ở đường băng, giúp Ukraine được cảnh báo sớm trước 1 đến 2 tiếng đồng hồ.
Sau khi phóng đi từ máy bay, dấu vết nhiệt từ chính động cơ phản lực của các quả tên lửa này lại một lần nữa bị vệ tinh Mỹ phát hiện bất chấp tên lửa được thiết kế với hình dạng để làm khó cho radar đối phương.
Trong khi đó, các tên lửa nhẹ hơn nhưng có độ nhận dạng cao hơn trước sóng radar thì lại dễ dàng bị các radar theo dõi và phòng không của Ukraine phát hiện. Các hệ thống chỉ huy và cảnh báo sớm trên không cũng dễ dàng phát hiện các quả tên lửa kiểu này. Trong bối cảnh đó, các tên lửa dễ bị bắn hạ.
Tên lửa Kh-50 giúp Nga tránh được các vấn đề nêu trên.
Bộ Tổng tham mưu Ukraine vào giữa tháng 4/2023 lần đầu tiên tuyên bố rằng Nga đang hồi sinh dự án sản xuất Kh-50 vốn đã ngủ yên.
Phát ngôn viên không quân Ukraine, Yuriy Ihnat, nói với truyền thông rằng Nga muốn làm sống lại các dự án cũ, như dự án sản xuất tên lửa Kh-50.
Ihnat nói: “Trước đây, dự án Kh-50 là phi thực tế đối với Nga bởi vì họ có tên lửa tốt hơn, đó là Kh-101”.
Phó Cục trưởng Cục Tác chiến Bộ Tổng tham mưu quân đội Ukraine, Oleksii Hromov, cho biết, Nga có ý định sản xuất hàng loạt các tên lửa hành trình Kh-50 vào mùa thu năm 2023 này.
Đặc điểm của Kh-50
Công ty Raduga Dubna phát triển tên lửa Kh-50 trong khuôn khổ chương trình Kh-SD (tầm trung). Công tác nghiên cứu và phát triển KH-SD bắt đầu vào đầu thập niên 1990 nhưng sau đó đã tạm ngưng trong vài năm.
Theo hãng phân tích quốc phòng Janes, tên lửa Kh-50 dài khoảng 6m và nặng khoảng 1.600kg. Nó chạy bằng một động cơ turbine phản lực cánh quạt.
Người ta ước tính tên lửa này có tầm bắn trên 1.500km, tốc độ hành trình là 700km/h, với tốc độ tối đa là 950km/h. Tên lửa có thể mang đầu đạn nặng 450kg.
Khung tên lửa có các mặt phẳng, với hình dạng đáp ứng cả yêu cầu giảm mức độ phản xạ radar cũng như tận dụng buồng chứa vũ khí của máy bay.
Về một số mặt, tên lửa Kh-50 giống như một phiên bản thu nhỏ của Kh-101. Giống như Kh-101, Kh-50 sở hữu công nghệ tối tân trong lĩnh vực tên lửa hành trình.
Cả hai tên lửa nói trên sở hữu các đặc điểm sau:
1- Được tạo hình theo hướng bảo đảm mức độ bị quan sát là thấp.
2- Khung composite để giảm mức độ bị radar phát hiện.
3- Điều hướng INS (hệ thống điều hướng quán tính), sử dụng công cụ SATNAV/TERCOM.
4- Nhận diện mục tiêu bằng quang học hoặc hồng ngoại.
Hệ thống tương liên số quang điện từ của Kh-50 phục vụ điều hướng và nhận diện mục tiêu (Otblesk) gần tương tự với DSMAC của Mỹ.
So với Kh-101 thì Kh-50 ngắn hơn khoảng 1,5m và nhẹ hơn khoảng 800kg. Cả hai tên lửa đều mang đầu đạn nặng tầm 400-450kg.
Do kích thước nhỏ hợn, tên lửa Kh-50 mang ít nhiên liệu hơn và do đó có tầm bay ngắn hơn. Ước tính tầm bay của Kh-101 là 5.500km, trong khi của Kh-50 là 1.500km.
Lợi thế tên lửa Kh-50
Do nhỏ hơn nên tên lửa này mức độ bị radar phát hiện là thấp hơn.
Bên cạnh đó, Kh-50 được thiết kế chuyên biệt cho việc bay ở độ cao nhỏ, sử dụng bộ phòng thủ gồm tác chiến điện tử và bẫy nhiệt. Kh-50 không chỉ lẩn tránh được radar đối phương mà còn có thể tự vệ trước các tên lửa phòng không và không đối không được trang bị đầu tìm RF và IIR.
Kh-50 có thể xuyên qua không gian chiến sự tốt hơn bất cứ tên lửa hành trình Nga nào khác.
Cụ thể, Kh-50 được Nga thiết kế với mục tiêu bay an toàn qua được vùng trời do các hệ thống phòng không phương Tây như NASAMS, IRIS-T và Patriot bảo vệ.
Trong bối cảnh chiến trường Ukraine, tên lửa Kh-50 tỏ ra phù hợp cho phía Nga. Tên lửa có tính năng tàng hình cao hơn, việc sản xuất nó cũng dễ hơn. Máy bay Nga Tu-22M3 có kích cỡ nhỏ hơn và tốc độ cao hơn sẽ khiến Ukraine gặp khó khăn lớn hơn trong phát hiện ra hoạt động phóng tên lửa Kh-50, giúp hệ thống tiến sát hơn tới chiến trường, từ đó rút ngắn thời gian bay của tên lửa và giảm thời gian cảnh báo sớm của đối phương.