Yakutsk là chiếc mới nhất trong loạt tàu ngầm lớp Varshavyanka nâng cấp, theo trang 19FortyFive (1945). Những tàu ngầm này được phương Tây đặt biệt danh là "hố đen" vì khả năng tàng hình phi thường, vẫn là phương tiện đáng tin cậy để mang tên lửa hành trình Kalibr và là giải pháp tiết kiệm chi phí để bù đắp tổn thất cho hạm đội tàu nổi.
Đầu những năm 1980, Hải quân Liên Xô nhận được những chiếc tàu ngầm diesel-điện đầu tiên, sau này được đặt biệt danh là "Varshavyanka". Đáng tin cậy và hoạt động êm ái, chúng được thiết kế đặc biệt cho các hoạt động ven biển.
Hơn 40 năm sau, những chiếc tàu ngầm mới nhất thuộc dòng này vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong chiến lược hải quân Nga. Tháng 6 năm 2025, hạm đội đã đưa vào biên chế chiếc cuối cùng thuộc loạt tàu này.
Trong bối cảnh cuộc xung đột Ukraine đang diễn ra ác liệt và áp lực quốc tế gay gắt đối với Nga, sự kiên quyết duy trì lớp tàu ngầm đã lỗi thời này nói lên rất nhiều điều. Nó không chỉ phơi bày thế mạnh của ngành đóng tàu Nga mà còn cho thấy những điểm yếu chiến lược ngày càng tăng của Moskva.
Ngày nay, khi Nga tăng cường dựa vào hạm đội tàu ngầm của mình, lớp Varshavyanka - đặc biệt là phiên bản hiện đại hóa Dự án 636.3 - là minh chứng rõ ràng cho thấy một thiết kế từ thế kỷ trước vẫn có thể ảnh hưởng đến diễn biến các cuộc xung đột hải quân. Tuy nhiên nó cũng cho thấy những hạn chế trong khả năng hiện tại của Nga, khi buộc phải dựa vào cái mà phương Tây gọi là "lỗ đen".
Tàu ngầm Yakutsk là chiếc Varshavyanka cuối cùng.
Tại sao Nga vẫn tiếp tục chế tạo những chiếc tàu ngầm này? Có ít nhất hai lý do. Thứ nhất, thiết kế đã được kiểm chứng qua thời gian giúp giảm thiểu rủi ro. Thứ hai, đơn giản là nó rẻ hơn.
Mặc dù vậy, tàu ngầm Varshavyanka vẫn nổi tiếng đáng sợ ở phương Tây. Điều này là do khả năng tàng hình phi thường của nó: nhờ công nghệ âm thanh tiên tiến, nó gần như vô hình đối với sonar ở các khu vực ven biển.
Varshavyanka được mệnh danh là tàu ngầm diesel-điện yên tĩnh nhất trong thế hệ của mình. Thành tựu này đạt được nhờ thiết kế xuất sắc và các giải pháp kỹ thuật được hoàn thiện qua nhiều năm.
Tàu ngầm này được bảo vệ bởi 3 lớp chắn: cơ chế hoạt động im lặng, hệ thống giảm rung và tiếng ồn tiên tiến, và lớp vỏ cao su đặc biệt hấp thụ tín hiệu âm thanh. Tất cả những điều này khiến nó gần như vô hình đối với các hệ thống theo dõi.
Phiên bản nâng cấp, 636.3, là một tàu ngầm dài 74 mét với lượng rẽ nước khi nổi là 2.350 tấn và lên tới 3.100 tấn khi lặn, nó chở được 52 thủy thủ và có khả năng hoạt động liên tục trong 45 ngày.
Mặc dù ban đầu Varshavyanka được thiết kế để săn lùng tàu chiến và tàu ngầm, nhưng ngày nay kho vũ khí của nó đã được mở rộng hơn nhiều. Giờ đây, nó có thể phóng tên lửa hành trình Kalibr trực tiếp từ ống phóng ngư lôi vào các mục tiêu trên đất liền, đồng thời vẫn duy trì khả năng rải thủy lôi và phóng ngư lôi.
Điều này biến lớp tàu ngầm nói trên trở thành một vũ khí chiến lược, cho phép Nga tấn công từ xa, ngay cả trong vùng biển do đối phương kiểm soát.
Chính sự kết hợp này - khả năng tàng hình, tính cơ động và tầm hoạt động ngày càng tăng đã mang lại cho chúng biệt danh "Hố đen" do NATO và Bộ Tư lệnh Hoa Kỳ đặt ra, khi họ đang gặp khó khăn trong việc theo dõi chúng trong các cuộc tập trận.
Mặc dù có nhiều ưu điểm, nhưng chúng cũng có những nhược điểm nghiêm trọng. Đầu tiên là cần phải thường xuyên nâng ống thở lên để cho phép động cơ diesel sạc lại pin. Lúc này nó trở nên ồn ào, chậm chạp và dễ bị tấn công, đặc biệt nếu đối phương kiểm soát vùng biển đó.
Mặc dù chiếc tàu ngầm này gần như không thể bị phát hiện khi ở chế độ im lặng, nhưng khả năng của nó lại không thể so sánh với tàu ngầm hạt nhân: thời gian hoạt động liên tục 6 tuần và tầm hoạt động dưới nước hạn chế là những giới hạn tự nhiên của nó.
Kết luận rất đơn giản: Varshavyanka vẫn là một vũ khí đáng gờm, nhưng tuổi thọ phục vụ của nó với tư cách là xương sống của hạm đội lại bị giới hạn bởi chính những điều này.