Chương trình tàu khu trục lớp Type 45 của Hải quân Hoàng gia Anh tiếp tục đối mặt với tranh cãi, khi thông tin mới nhất tiết lộ chiếc đầu tiên trong lớp, HMS Daring, đã có hơn 3.000 ngày không hoạt động và nằm tại xưởng sửa chữa.
Con số này (hơn 8 năm) không chỉ vượt quá 6 năm đóng tàu mà còn nhiều hơn tổng thời gian phục vụ thực tế của nó, làm dấy lên những câu hỏi nghiêm trọng về tương lai của con tàu.
Trên thực tế, vấn đề không chỉ giới hạn ở HMS Daring. Toàn bộ lớp Type 45 từ lâu đã đối mặt với tỷ lệ sẵn sàng chiến đấu thấp và các sự cố nghiêm trọng về độ tin cậy.
Hạm đội sáu tàu (bị cắt giảm từ kế hoạch 12 chiếc ban đầu) có thời điểm chỉ còn duy nhất một chiếc hoạt động. Đơn cử như vào tháng 7 năm 2021, tàu HMS Diamond đã gặp sự cố kỹ thuật khi đang hộ tống nhóm tác chiến tàu sân bay đến Đông Á, buộc phải quay về sửa chữa.
Liên tục gặp sự cố và thiếu hụt phụ tùng
Gần đây nhất, vào tháng 2 năm 2024, Hải quân Hoàng gia đã phải rút tàu HMS Diamond khỏi các hoạt động gần Yemen với lý do "sự cố kỹ thuật". Con tàu này được triển khai đến khu vực từ tháng 12/2023 để tham gia các hoạt động trong Chiến dịch Prosperity Guardian do Hoa Kỳ dẫn đầu.
Trước đó, các động cơ diesel Rolls Royce của lớp tàu này từng bị "xuống cấp thảm khốc" khi hoạt động ở vùng khí hậu nóng như Eo biển Hormuz, và mức độ khắc phục triệt để vấn đề vẫn còn là dấu hỏi. Tính đến thời điểm hiện tại, ba trong số sáu tàu Type 45 đang trong quá trình sửa chữa (con số này đầu năm 2024 là bốn tàu).
Các vấn đề về độ tin cậy của tàu càng trở nên trầm trọng hơn do thiếu hụt nhân sự (gây khó khăn cho việc biên chế thủy thủ đoàn) và thiếu cơ sở hạ tầng hỗ trợ (như bến tàu bảo trì). Tình trạng thiếu phụ tùng thay thế cũng là một yếu tố nan giải, thường dẫn đến việc "rã xác" (cannibalised) một số tàu trong hạm đội để lấy linh kiện.
"Thảm họa" của việc mua sắm giá rẻ
Bình luận về tình trạng của hạm đội Type 45, đặc biệt là các vấn đề trong việc khắc phục sự cố, chuyên gia hải quân tại Viện Nghiên cứu Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia (RUSI), Tiến sĩ Sidharth Kaushal, nhận xét: “Nó được chế tạo như một hệ thống khép kín, tích hợp cao và thiếu tính mô-đun. Vì vậy, việc tháo dỡ các bộ phận khỏi thân tàu để sửa đổi là một công việc cực kỳ phức tạp.”
Ông nói thêm: “Daring cũng là tàu Type 45 đầu tiên được hạ thủy – do đó nó là tàu cũ nhất và gặp nhiều sự cố nhất.”
Chuẩn Đô đốc Hải quân Hoàng gia đã nghỉ hưu Chris Parry cũng chỉ ra việc cắt giảm chi tiêu nghiêm trọng là nguyên nhân cốt lõi. “Đó là một thảm họa vì chúng được làm với giá rẻ. Để hệ thống phòng không Type 45 hoạt động, họ đã cắt xén mọi thứ khác... Đây là vấn đề phổ biến trong mua sắm quốc phòng: bạn phải cân bằng giữa thời gian, chi phí và yêu cầu tác chiến. Dự án càng kéo dài, lạm phát càng tăng, và cám dỗ cắt giảm chi phí càng lớn,” ông tuyên bố.
Tụt hậu về năng lực tác chiến
Những thiếu sót của Type 45 không chỉ dừng lại ở độ tin cậy. Mặc dù có kích thước lớn hơn đáng kể so với lớp Arleigh Burke của Hải quân Hoa Kỳ, các tàu của Anh lại có hỏa lực yếu hơn rõ rệt, chỉ với 48 ống phóng thẳng đứng (VLS).
Con số này bằng một nửa so với tàu Mỹ và chưa bằng một nửa so với 112 ống VLS trên tàu khu trục Type 055 của Trung Quốc.
Nghiêm trọng hơn, hệ thống VLS này chỉ chuyên dụng cho tên lửa phòng không, khiến Type 45 không có khả năng tấn công tàu mặt nước hoặc mục tiêu trên bộ. Chúng cũng thiếu năng lực phòng thủ tên lửa đạn đạo (BMD) – một tính năng mà tàu chiến của Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc có thể thực hiện với tên lửa SM-3 và SM-6.
Những hạn chế này khiến năng lực của Type 45 tụt hậu xa so với tàu khu trục của Hoa Kỳ và các đồng minh Đông Bắc Á. Điều này đặc biệt đáng lo ngại khi Hải quân Hoàng gia đang tìm cách tăng cường hiện diện ở Thái Bình Dương.
Những lựa chọn khó khăn
Hệ lụy từ các thiếu sót của chương trình Type 45 là rất lớn. Cựu thuyền trưởng Hải quân Hoàng gia Gerry Northwood lưu ý rằng trong thời chiến, tình trạng thiếu hụt tàu chiến nghiêm trọng này sẽ hạn chế khả năng của Hải quân trong cả việc bảo vệ Vương quốc Anh lẫn phô trương sức mạnh ở nước ngoài.
“Chúng ta sẽ rơi vào 'sự lựa chọn của Hobson' (tình thế không có lựa chọn thực sự) giữa việc bảo vệ London, các thành phố ven biển, hay để các tàu Type 45 bảo vệ lực lượng đặc nhiệm ở sườn phía bắc,” ông nói. “Chúng ta sẽ phải đưa ra những lựa chọn rất khó khăn với nguồn lực quá ít ỏi.”
“Thời gian để đóng một con tàu ngày nay thật nực cười… Tất cả là về tiền bạc. Nếu không có tiền, mọi thứ sẽ diễn ra như quay chậm. Type 45 là nạn nhân của sự đầu tư yếu kém và cách tiếp cận kỹ thuật có phần quá phiêu lưu, trong khi lại thiếu kinh phí và chuyên môn để giải quyết các vấn đề phát sinh,” ông nói thêm.
Trong bối cảnh Hải quân Hoàng gia khó có khả năng đưa vào biên chế tàu khu trục Type 83 thế hệ tiếp theo trước những năm 2040, hạm đội Type 45 dự kiến sẽ vẫn phải gồng gánh vai trò nòng cốt trong gần hai thập kỷ nữa.