Đúng như mong đợi, "món quà" mà ông Obama mang sang Việt Nam trong chuyến thăm chính thức lần này, là việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí được áp đặt lên Việt Nam đã tồn tại đến hơn 40 năm – từ khi Chiến tranh Việt Nam chấm dứt.
Việt Nam và Hoa Kỳ vốn là hai nước có mối quan hệ hết sức đặc biệt, đi từ thế đối đầu sau cuộc Chiến tranh Việt Nam mà Hoa Kỳ can dự đến hơn một thập kỷ.
Sau cuộc chiến, nước Mỹ mất đi hơn 58.000 người và tiêu tốn một số tiền khổng lồ. Đến nay những di chứng của cuộc chiến tranh để lại vẫn còn. Với nhiều cựu chiến binh Hoa Kỳ, "hội chứng Chiến tranh Việt Nam" vẫn còn ảnh hưởng nặng nề.
Với Việt Nam thì hậu quả của cuộc chiến tranh còn nặng nề hơn, đến nay nó vẫn còn tiếp tục để lại những vết thương chưa liền sẹo của bom mìn, của chất độc dioxin.
Vào năm 2014, lệnh cấm vận vũ khí đối với Việt Nam đã được Hoa Kỳ dỡ bỏ một phần, và do đó, tới Việt Nam lần này, điều được mong chờ nhất ở ông Obama chính là việc dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận đó.
Cho đến nay, 90% vũ khí và thiết bị quốc phòng của Việt Nam được cung cấp từ Nga, chính xác là có nguồn gốc từ Liên Xô cũ. Mối quan hệ về quốc phòng giữa Việt Nam và Nga do đó có đặc thù rất khăng khít và mang tính truyền thống.
Ngay trước thời điểm ông Obama tới Việt Nam, cũng không hiếm những bình luận cho thấy việc dỡ bỏ cấm vận vũ khí của Hoa Kỳ không có ý nghĩa quyết định đến phương hướng mua sắm vũ khí của Việt Nam trong giai đoạn sắp tới.
Điều này là có lý, vì Việt Nam cho đến nay quá quen thuộc với hệ vũ khí Nga, đặc biệt là về đào tạo và bảo dưỡng kỹ thuật. Việc chuyển đổi ngay lập tức sang một hệ vũ khí hoàn toàn mới là khó thực hiện, và không thực tế.
Vậy tại sao việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí lại thực sự có ý nghĩa vào thời điểm này?
Bối cảnh 2016
Chúng ta đang ở năm 2016, 2 năm sau sự kiện Trung Quốc hạ đặt trái phép dàn khoan Hải Dương 981 trên vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam.
Từ đó đến nay Trung Quốc liên tục có những hành gây căng thẳng trên Biển Đông và đáng lo ngại hơn là việc nước này quân sự hóa các đảo mà họ chiếm đóng trái phép ở quần đảo Trường Sa.
Những hành động của Trung Quốc tại Biển Đông làm dấy nên làn sóng lo ngại cho an ninh khu vực, đặc biệt là quyền tự do hàng hải và hàng không bị đe dọa nghiêm trọng.
Chính vì vậy Hoa Kỳ đã cho máy bay và tàu chiến tuần tra ở khu vực Biển Đông, nhưng điều đó chưa đủ để ngăn Trung Quốc dừng lại những hành động hiếu chiến gây bất ổn khu vực.
Việt Nam với tư cách là nước có quyền lợi liên quan trực tiếp trong khu vực, buộc phải tăng cường khả năng phòng thủ và bảo vệ biển đảo của mình, điều này cũng phù hợp với phương châm "không liên kết với bất kỳ nước nào để chống lại một nước thứ ba" và cũng có nghĩa, Việt Nam phải tự bảo vệ được mình mà không dựa được vào ai cả.
Đầu năm 2014, Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine, rồi bị cáo buộc can dự vào tình hình chiến sự ở Đông Ukraine cũng như vụ chiếc MH.17 của hàng không Malaysia bị bắn rơi.
Nước này bị Phương Tây áp đặt lệnh trừng phạt cùng với giá dầu mỏ thế giới giảm thấp, buộc Nga phải lục lọi lại chiến lược "xoay trục" sang Châu Á – Thái Bình Dương của mình và một trong những "quan hệ hữu hảo" gây tranh cãi nhiều nhất là quan hệ Putin – Tập Cận Bình.
Nga tìm thấy ở Trung Quốc một bạn hàng vẫn sẵn sàng mua khí đốt, đặc biệt quan tâm đến công nghệ vũ khí Nga, ngoài ra Trung Quốc còn là một nguồn vốn lớn sẵn tiền mặt, thứ mà Nga đang rất thiếu. Chính vì vậy, Nga không thể làm mất lòng Trung Quốc.
Giữa tháng 4/2016, ngoại trưởng Nga S.Lavrov đã có những tuyên bố rất bất lợi cho các nước nhỏ đang có tranh chấp với Trung Quốc ở Biển Đông: "Không được quốc tế hóa những vấn đề liên quan đến tranh chấp ở khu vực Biển Đông."
Trên thực tế, quan hệ của Việt Nam với trục Nga – Trung Quốc, Nga – Mỹ, Mỹ – Trung Quốc đều hết sức tế nhị. Ba trục này gần như thể hiện đủ tình thế thế giới trong giai đoạn hiện nay, và nếu như chủ nghĩa khủng bố chuyển một "tâm hoạt động" về Đông Nam Á thì sẽ có thêm trục các siêu cường – khủng bố, thế là đầy đủ.
Thêm nhiều lựa chọn
Nếu như Việt Nam chỉ có thể mua được vũ khí của Nga hoặc một vài nước khác, thì Việt Nam sẽ bị đẩy vào thế kẹt trước tình hình Biển Đông ngày càng phức tạp, trong bối cảnh Nga đang phụ thuộc vào Trung Quốc ở rất nhiều các vấn đề lớn.
Các lệnh trừng phạt của Phương Tây áp đặt lên Nga có ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều khía cạnh, trong đó có khả năng của các doanh nghiệp Nga tiếp cận nguồn vốn và công nghệ hiện đại.
Chính vì thế các doanh nghiệp tổ hợp vũ khí Nga đang lâm vào tình thế rất khó khăn về nguồn tài chính cũng như việc mua các thiết bị công nghệ từ các hãng Phương Tây.
Công nghệ vũ khí Nga vẫn là có hạng trên thế giới, tuy nhiên nó đang phải đối mặt với thực tế là nó đang dối diện nguy cơ tụt hậu so với các nước tiên tiến, đồng thời cũng có nhiều khía cạnh không còn phù hợp với nhãn quan quân sự hiện đại.
Vụ tập kích tiêu diệt trùm khủng bố Bin Laden của đặc nhiệm hải quân Hoa Kỳ cho thấy cách thức tiến hành chiến tranh của các siêu cường đã có nhiều thay đổi.
Biệt kích hải quân Mỹ - Lực lượng tham gia truy lùng và tiêu diệt Osama Bin Laden.
Đó là sử dụng công nghệ cao, tiêu diệt các mục tiêu có chọn lọc bằng các vũ khí thông minh có độ chính xác cực cao như bom thông minh, tên lửa hành trình từ đó các nhóm quân đặc biệt tinh nhuệ, bí mật tập kích chớp nhoáng rồi rút rất nhanh; kết hợp với việc thường xuyên kiểm soát chiến trường bằng vệ tinh, máy bay không người lái.
Người lính trong giai đoạn mới phải có trình độ đại học, được đào tạo kiến thức đầy đủ về ngoại ngữ và điều khiển học.
Việt Nam hiện không chỉ có vũ khí Nga hiện đại trong biên chế, mà còn sử dụng một phần rất lớn vũ khí đã cũ, lạc hậu từ thời Liên Xô cũ, chắc chắn số vũ khí này trong tương lai sẽ phải thay.
Với hai yếu tố trên đây, việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí từ Hoa Kỳ sẽ giúp Việt Nam đa dạng hóa nguồn cung hơn – chứ không có nghĩa là ngay lập tức Việt Nam sẽ bỏ không dùng vũ khí Nga nữa mà chuyển sang dùng vũ khí Mỹ.
Cũng do các doanh nghiệp, tổ hợp sản xuất vũ khí Nga khó khăn trong tài chính, điều đó cũng có nghĩa mua vũ khí của họ phải bằng "tiền tươi thóc thật," khó có thể tìm được một điều kiện hưởng tín dụng. Nếu mua của Hoa Kỳ, thì lời giải bài toán này có thể dễ dàng hơn.
Một số nguồn tin cho biết, việc dỡ bỏ cấm vận vũ khí còn giúp Việt Nam có khả năng mở rộng hợp tác quốc tế, tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hiệp quốc.
Mua được vũ khí Mỹ đem lại cơ hội, khả năng về vấn đề đào tạo ra những chiến binh của thời hiện đại.
Cuối cùng, điều quan trọng hơn cả là việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí cho thấy hai nước thực sự đã bỏ lại cuộc chiến tranh và những hậu quả của nó lại phía sau, cùng hướng về phía trước.
Với Việt Nam, tiếp cận nguồn vũ khí của Hoa Kỳ không phải là chuyển từ một sự phụ thuộc này sang một sự phụ thuộc khác, mà mở ra một thời kỳ tự chủ mới về chính sách quốc phòng.
*Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả.