Nhiệt độ đạt mức kỷ lục 45,4 độ C ở Bangkok, Thái Lan, hôm 21/4. Ảnh: Reuters
Theo trang Channel New Asia, năm nay, ngay cả trước khi mùa hè bắt đầu ở Bắc bán cầu, các kỷ lục về nhiệt độ đã liên tục bị xô đổ.
Chẳng hạn, Tây Ban Nha đã ghi nhận mức nhiệt 38,8 độ C, cao khác thường ngay cả vào giai đoạn cao điểm của mùa hè. Nam và Đông Nam Á nói riêng cũng bị ảnh hưởng bởi đợt nắng nóngđợt nắng nóng dai dẳng và nhiệt độ kỷ lục mọi thời đại đã xảy ra ở các quốc gia như Việt Nam và Thái Lan, với mức nhiệt lần lượt là 44 và 45 độ C.
Tại Singapore, kỷ lục khiêm tốn hơn cũng đã bị phá vỡ, khi nhiệt độ lên tới 37 độ C. Còn tại Trung Quốc, Thượng Hải vừa ghi nhận ngày tháng 5 nóng nhất trong hơn một thế kỷ, ở mức 36,7 độ. C.
Các chuyên gia cho rằng biến đổi khí hậu có thể đã khiến nhiệt độ tăng cao hơn, nhưng các đợt nắng nóng có cường độ gay gắt như hiện nay đang gây ra tác động rất khác nhau, tùy thuộc vào các yếu tố.
Thời tiết và sinh lý học
Đợt nắng nóng gần đây ở Đông Nam Á có thể được nhớ đến với mức độ “stress” nhiệt - căng thẳng do nhiệt gây ra cho cơ thể. Căng thẳng nhiệt chủ yếu là do nhiệt độ gây ra, nhưng các yếu tố khác liên quan đến thời tiết – như độ ẩm, bức xạ và gió cũng là tác nhân quan trọng.
Cơ thể chúng ta thu nhiệt từ không khí xung quanh, từ Mặt Trời hoặc từ các quá trình như tiêu hoá và tập thể dục. Để đối phó với các đợt nắng nóng, cơ thể con người sẽ mất một số lượng nhiệt. Lượng nhiệt cơ thể sinh ra và toả ra không khí và một số thông qua hơi thở. Nhưng hầu hết nhiệt bị thất thoát qua mồ hôi, vì khi mồ hôi trên bề mặt da bay hơi, nó sẽ lấy năng lượng từ da và không khí xung quanh cơ thể dưới dạng “ẩn nhiệt”.
Các yếu tố khí tượng ảnh hưởng đến tất cả những điều này. Ví dụ, không có bóng râm sẽ khiến cơ thể tiếp xúc với nhiệt trực tiếp từ ánh sáng Mặt Trời, trong khi độ ẩm cao hơn sẽ khiến tốc độ bay hơi của mồ hôi trên da sẽ giảm. Độ ẩm cao cũng làm tăng rủi ro cho con người trong các đợt nắng nóng gần đây ở Đông Nam Á, vì đây vốn là một khu vực vô cùng ẩm ướt trên thế giới.
Giới hạn của “stress” nhiệt
Người phụ nữ sử dụng quạt ở Thượng Hải, Trung Quốc trong đợt nắng nóngđợt nắng nóng kỷ lục. Ảnh: Reuters
Tình trạng sức khỏe tiềm ẩn và tình trạng cơ thể khác có thể khiến một số người dễ bị “stress” nhiệt hơn. Tuy nhiên, căng thẳng do nhiệt có thể đạt đến giới hạn mà tất cả mọi người - ngay cả những người khỏe mạnh và thích nghi tốt – cũng không thể sống sót ngay cả khi gắng sức ở mức độ vừa phải.
Có một cách để đánh giá mức độ căng thẳng do nhiệt – được gọi là nhiệt độ cầu ướt (Wet bulb globe temperature WBGT) - chỉ số thể hiện sự căng thẳng nhiệt mà một cá nhân phải tiếp xúc.
Trong điều kiện nắng nóng kéo dài, nhiệt độ xấp xỉ tương đương với nhiệt độ 39 độ C kết hợp với độ ẩm tương đối 50%. Giới hạn này có thể đã bị vượt quá ở một số nơi trong đợt nắng nóng gần đây trên khắp Đông Nam Á.
Ở những nơi ít ẩm hơn xa vùng nhiệt đới, độ ẩm sẽ thấp hơn và do đó WBGT cũng thấp hơn và ít nguy hiểm nhiều.
Đợt nắng nóng tháng 4 ở Tây Ban Nha với nhiệt độ tối đa 38,8 độ C có giá trị WBGT chỉ khoảng 30 độ C. Trong đợt nắng nóng năm 2022 tại Anh, nhiệt độ vượt 40 độ C, có độ ẩm dưới 20% và giá trị WBGT khoảng 32 độ C.
Các nhà khoa học đã sử dụng dữ liệu khí hậu để lập bản đồ thể hiện mức căng thẳng nhiệt trên toàn thế giới. Nghiên cứu nhấn mạnh các khu vực có nguy cơ vượt quá các ngưỡng WBGT cao nhất là các điểm nóng - bao gồm Ấn Độ và Pakistan, Đông Nam Á, bán đảo Arab, châu Phi xích đạo, Nam Mỹ xích đạo và Australia. Ở những vùng này, ngưỡng căng thẳng nhiệt bị vượt quá với tần suất tăng lên cùng với sự nóng lên toàn cầu lớn hơn.
Trên thực tế, con người rất dễ bị tổn thương dưới ngưỡng có thể sống sót. Đó là lý do tại sao chúng ta có thể thấy số người tử vong trong các đợt nắng nóng ở những nơi mát mẻ lớn hơn đáng kể.
Hơn nữa, những phân tích toàn cầu thường không nắm bắt được những yếu tô cực đoan do các quá trình vi khí hậu gây ra. Ví dụ, một khu dân cư nhất định trong thành phố có thể giữ nhiệt hiệu quả hơn so với khu vực xung quanh, hoặc có thể được thông gió bằng gió biển mát mẻ, hoặc nằm trong “bóng mưa” của một ngọn đồi địa phương, khiến khu vực đó ít ẩm hơn.
Khả năng biến đổi và thích nghi
Các đợt nắng nóng có cường độ tương tự có thể có tác động rất khác nhau tùy thuộc vào các yếu tố như độ ẩm. Ảnh: iStock
Các vùng nhiệt đới thường chứng kiến nhiệt độ ít thay đổi hơn. Ví dụ, Singapore gần như nằm trên đường xích đạo và nhiệt độ tối đa khoảng 32 độ C quanh năm, trong khi nhiệt độ tối đa điển hình ở London vào giữa mùa hè chỉ là 24 độ C. Vậy mà London lại ghi nhận nhiệt độ cao kỷ lục hơn (40 độ C so với 37 độ C ở Singapore).
Cho rằng các khu vực như Đông Nam Á luôn có mức độ căng thẳng nhiệt độ cao, có lẽ điều đó cho thấy rằng mọi người sẽ thích nghi tốt để đối phó với hiện tượng thời tiết này.
Báo cáo ban đầu cho thấy căng thẳng nhiệt cao của đợt nắng nóng gần đây dẫn đến một số trường hợp tử vong trực tiếp đáng ngạc nhiên. Tuy nhiên, vẫn chưa có báo cáo chính xác về các trường hợp tử vong do nguyên nhân gián tiếp.
Nghiên cứu nhấn mạnh ngay cả khi không có biến đổi khí hậu, sự thay đổi thời tiết tự nhiên có thể tạo ra những đợt nắng nóng phá vỡ kỷ lục địa phương, thậm chí gần đạt đến giới hạn sinh lý có thể là một bước đi rất rủi ro.
