Một trong những đơn vị thường được dùng để chỉ sức mạnh của động cơ ô tô chính là “mã lực”. Dựa trên thuật ngữ đó, bạn có thể giả định rằng một con ngựa có thể sản xuất khoảng 1 mã lực, nhưng thực tế không như bạn nghĩ.
Theo trang web Giáo dục Năng lượng của Đại học Calgary, một con ngựa trưởng thành có thể sản sinh ra được sức mạnh tối đa lên đến 15 mã lực. Trên thực tế, một cái tên phù hợp hơn cho đơn vị này có thể là "nhân lực", vì một người khỏe mạnh bình thường có thể sinh ra sức mạnh khoảng hơn 1 mã lực.
Tranh minh họa James Watt
Vậy thuật ngữ này bắt nguồn từ đâu?
Khái niệm "mã lực" được cho là tạo ra bởi một nhà phát minh có tên Thomas Savery. Tuy nhiên, nó lần đầu tiên được đặt làm đơn vị vào cuối những năm 1700 bởi James Watt, một kỹ sư người Scotland nổi tiếng với việc cải tiến công nghệ động cơ hơi nước cực kỳ hiệu quả.
Trong quá trình tìm một cách để quảng cáo các thiết bị, ông đã phát minh ra một đơn vị đo lường có thể thể hiện một cách hiệu quả tính ưu việt của động cơ hơi nước của mình so với một thứ sức mạnh mà mọi người quen thuộc: ngựa.
Watt xác định - từ quan sát cá nhân thay vì nghiên cứu khoa học nghiêm ngặt - rằng một con ngựa có thể kéo cối xay 144 lần mỗi giờ. Sử dụng con số này, ông ước tính rằng ngựa có khả năng kéo 32.572 pound lên 1 foot trong thời gian 1 phút, hoặc khoảng 14.774,41 kg 1 mét mỗi phút, với tốc độ đi bình thường. Để thuận tiện, ông đã làm tròn con số này lên đến 33.000 pound (14.968,55 kg), và đơn vị "mã lực" ra đời, theo Encyclopedia Britannica.
Watt không quan tâm nhiều đến độ chính xác của phép đo, ông chỉ chú ý đến việc thuật ngữ này làm nổi bật sự cải tiến mạnh mẽ trong những động cơ hơi nước của ông và sẽ thu hút khách hàng. Máy móc của ông thực sự mạnh mẽ và đáng tin cậy hơn nhiều so với ngựa, và kết quả là rất ít người đặt câu hỏi, hoặc quan tâm đến tính xác thực trong tính toán của ông.
Nhưng hóa ra, ước tính của Watt cũng khá chính xác: một mã lực là tỷ lệ công việc trung bình mà một con ngựa kéo khỏe mạnh có thể làm trong cả ngày, được xác nhận bởi dữ liệu từ Hội chợ bang Iowa năm 1925 và bác sĩ phẫu thuật thú y người Anh William Youatt.
Đến nhiều thập kỷ sau, năm 1993, hai nhà sinh vật học R. D. Stevenson và R. J. Wassersug đã xuất bản một nghiên cứu trên tạp chí Nature, trong đó họ ước tính sức mạnh tối đa mà một con ngựa có thể tạo ra. Các nghiên cứu trước đó đã chỉ ra rằng công suất cơ học bền vững tối đa trên một kg cơ là từ 100 đến 200W. Sử dụng mức thấp hơn, họ tính toán công suất cao nhất trên lý thuyết là 18.000W, hoặc khoảng 24 mã lực, với 1 mã lực cơ học bằng 745W.
Xem xét dữ liệu từ Hội chợ bang Iowa năm 1925, họ nhận thấy giá trị thực tế thấp hơn nhiều so với lý thuyết. Cuối cùng, họ tính toán rằng trong một khoảng thời gian ngắn, một con ngựa có thể phát huy công suất tối đa lên đến 14,9 mã lực.
Watt là một thiên tài và được các đồng nghiệp tôn kính đến mức, để ghi nhận những nỗ lực và hành động tiên phong của ông, đơn vị công suất "watt" cuối cùng được đặt theo tên ông vào năm 1882.
Tuy nhiên, dù chúng ta đã biết một con ngựa có thể tạo ra nhiều hơn 1 mã lực, tại sao thuật ngữ mà Watt tạo ra vẫn được sử dụng như một phần của chiến dịch tiếp thị hiện đại?
Eric Lacey, giảng viên cấp cao về ngôn ngữ tiếng Anh tại Đại học Winchester, Vương quốc Anh cho biết: “Do ngôn ngữ luôn thay đổi, nên có nhiều từ bị quên lãng về nguồn gốc của chúng.”
Theo Lacey, đôi khi một số từ sẽ khá kỳ lạ vì chúng được tạo ra từ nghĩa cũ, ví dụ từ “highway” không phải chỉ một con đường (way) cao (high) mà từ này xuất phát từ một nghĩa cũ hơn của “high” là “main” (chính), do đó “highway” thật ra chỉ là “main road” (đường chính).
"Cũng có rất nhiều từ không còn ý nghĩa chính xác nữa bởi vì, như với 'mã lực', chúng dựa trên những ước tính có thể thay đổi hoặc sai lầm", Lacey nói
“Ví dụ, phép đo một 'mẫu Anh' đại khái là đơn vị đất mà một người có thể cày xới bằng một con bò đực trong một ngày - khoảng 4.426 mét vuông. Tuy nhiên, con số này có thể cao hơn hoặc thấp hơn tùy thuộc vào loại cày, địa hình đất và mức độ yêu cầu của lãnh chúa."
Một số từ có thể bị lãng quên, nhưng một số vẫn tiếp tục phổ biến cho đến ngày nay. Lacey cho biết từ ngữ mà con người chọn để sử dụng là những từ có tính tương tác với xã hội.
Khi được hỏi liệu ông có ủng hộ việc đổi tên "mã lực" thành "nhân lực", Lacey nói, "Là một nhà ngôn ngữ học, tôi rất vui với điều đó!" Đó sẽ là ví dụ rõ ràng về một từ thực sự nói cho mọi người biết nó làm được gì và sẽ có ý nghĩa hơn như một đơn vị đo lường, ông nói thêm.
Tham khảo: LiveScience
