Thiên nhiên luôn tồn tại những điều bất ngờ, với những ao tù cạnh các sông hồ lớn thì vẫn đề này khá dễ hiểu bởi vào mùa lũ, nước sông có thể tràn vào những ao tù và lũ cá sẽ theo đó mà bơi vào. Ngoài ra ở một số quốc gia nhưng Mỹ, Úc, Anh, Philippines thì cá còn có thể theo gió mà đến các ao tù.
Bạn không đọc nhầm đâu, điều này là hoàn toàn có thật bởi những quốc gia đó đều từng trải qua cảnh tượng kỳ lạ - "cá trên trời", những con cá này bị lốc xoáy hút lên trời cùng với nước. Nếu một số cá bị gió mạnh cuốn ra khỏi sông và rơi xuống ao thì chúng hoàn toàn có thể sinh sống trong các ao tù.
Nhưng cũng có một số loài cá không phải là do các tác động ngoại lực mang đến. Ví dụ, khi nước cạn, cá lóc có thể "ngủ đông" trong phù sa và đợi đến khi ao đầy nước rồi mới ra ngoài di chuyển. Tuy nhiên, cá lóc có thể sống một thời gian ngắn trong trạng thái này, và chỉ có thể ngủ đông trong bùn ẩm chứ không thể tồn tại trong môi trường khô hoàn toàn trong thời gian dài .
Cũng có nhiều ý kiến cho rằng trứng của một vài giống cá có thể sống nhiều năm trong môi trường đất và khô hạn, tới khi gặp nước thì cá con sẽ nở ra.
Cá Killi (killifish) có khả năng sống sót rất lâu ngay cả khi môi trường không có nước. Chúng giữ ẩm cho cơ thể bằng việc chui vào thân cây cổ thụ, cây dừa rỗng ruột hoặc ẩn dưới lớp lá rụng, như thế nó sẽ không bị mất nước và duy trì trao đổi chất như bình thường. Một số loài, như Kryptolebias marmoratus có thể sống sót ra khỏi nước trong vài tuần. Hầu hết killi là cá nhỏ, chỉ có kích thước từ 2,5 đến 5 cm. Thức ăn của cá killi chủ yếu là động vật chân đốt thủy sinh như ấu trùng muỗi, động vật giáp xác thủy sinh và sâu.
Nhưng trên thực tế, trứng cá không có vỏ trứng cứng và màng trứng dày đặc bảo vệ, điều này đã khiến cho chúng yếu hơn nhiều so với trứng chim và bò sát (trong sinh học gọi là trứng đa ối). Hơn nữa, trứng cá chỉ có thể trao đổi khí trong nước, và chúng sẽ chết nhanh chóng sau khi tiếp xúc với không khí khô. Quá trình phát triển và nở của trứng đã thụ tinh đòi hỏi lượng oxy cao, ngoài ra trứng cá phải có nhiệt độ thích hợp và đủ oxy hòa tan trong nước mới có thể nở thành công.
Đúng là một số loài cá có thể tạo ra trứng ngủ đông, có thể ngủ đông trong đất và tiếp tục phát triển rồi nở khi gặp nước, đây là cách thích nghi với hạn hán và thiếu nước ở một số môi trường khắc nghiệt. Tuy nhiên, không có nhiều loài cá có thể đẻ ra những quả trứng như vậy, chỉ có một số loài cá killifish. Và ngay cả những quả trứng ngủ đông cũng chỉ có thể sống trong đất khô tối đa là vài tháng.
Nhưng trên thực tế, việc xuất hiện cá từ những nguồn kể trên trong các ao hồ tù động không hề phổ biến. Mưa lớn chỉ có thể mang cá đến những ao không xa sông, nhưng một số ao tù nằm ở vị trí xa sông hồ cũng có thể có cá, tại sao lại như vậy? Việc "hồi sinh" cá ngủ đông và trứng cá chỉ giới hạn ở những ao khô cạn nước nhất định, nhưng nếu sau vài tháng không có nước thì cá và trứng cá có thể sẽ chết hoàn toàn.
Và lúc này đáp án của câu hỏi trên sẽ được giải đáp. Có thể nói các loài thủy cầm là phương pháp khá phổ biến để các loài cá nước ngọt có thể "chuyển nhà". Thủy cầm ăn cá và trong quá trình này nó có thể vô tình dính trứng cá trên lông và mang chúng từ vùng nước này sang vùng nước khác. Ngay từ thế kỷ 19, các học giả tự nhiên đã tin rằng các loài thủy cầm là nguyên nhân chính khiến cá sống sống và được mang đến các ao tù.
Các học giả Đức đã tiến hành thí nghiệm vào năm 1925 và chứng minh rằng trứng cá không hề dễ vỡ như những gì chúng ta vẫn tưởng tượng, việc trứng cá dính vào lông các loài thủy cầm và phát tán là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Trên thực tế, người ta có quan sát thấy trứng cá vược trên lông của các loài chim nước. Họ đã từng tìm thấy một số quả trứng cá trên mặt của những con vịt, và con cá con nở trên mặt con vịt vài ngày sau đó.
Vào năm 2013, Oulton và 3 học giả khác đã phát hiện qua thí nghiệm rằng khi trứng cá tiếp xúc trực tiếp với không khí, chúng sẽ chết sau 15 phút, nhưng nếu trứng cá dính vào lông thủy cầm ẩm thì 20% trong số chúng sẽ sống sót sau một giờ. Vì vậy, trứng cá tuy không thể sống lâu trong không khí nhưng vẫn có thể tồn tại được một thời gian nếu gặp môi trường ẩm ướt, trong tự nhiên, lông của thủy cầm lại là môi trường hoàn hảo để duy trì sự sống cho trứng cá khi được mang ra khỏi mặt nước.
Vào năm 2019, các học giả như Giliandro phát hiện ra rằng một số lượng nhỏ trứng của một số loài cá có thể đi qua đường tiêu hóa của các loài thủy cầm và sẽ tiếp tục phát triển rồi nở sau khi được chúng thải ra theo phân vào môi trường nước. Ngay cả khi những quả trứng này đã trải qua hơn 30 giờ trong bụng của các loài thủy cầm thì thực sự chúng vẫn có thể nở thành cá con.
Các nghiên cứu trong những năm gần đây đã phát hiện ra rằng thủy cầm đóng một vai trò quan trọng trong sự mở rộng môi trường sống của tôm càng và tôm sông.
