Người dân ở Uttar Pradesh, Ấn Độ, chờ lấy nước. El Niño đã làm giảm lượng mưa trong khu vực. Ảnh: Getty Images
Theo trang The Guardian (Anh), hiện tượng El Niño có thể gây ảnh hưởng lớn đến thời tiết hàng năm, làm gia tăng nhiệt độ cho một thế giới vốn đã nóng lên. Hiện tượng này cũng thúc đẩy mối lo ngại về thời tiết cực đoan, ảnh hưởng lớn đến cuộc sống và sinh kế của người dân.
Đợt El Niño lớn gần đây nhất xảy ra từ năm 2014 đến năm 2016, liên tiếp xô đổ các kỷ lục nhiệt độ toàn cầu. Trong đó, năm 2016 được đánh giá là năm nóng nhất từng được ghi nhận.
Giờ đây, El Niño đã quay trở lại và có thể đã tạo ra những kỷ lục nhiệt độ mới, với những đợt nắng nóng chưa từng được ghi nhận trên đất liền, từ Puerto Rico đến Trung Quốc, hay những đợt nắng nóng đáng báo động ở các vùng biển Vương quốc Anh.
Chu kỳ El Niño - La Niña
Sự thay đổi lớn về sức gió và nhiệt độ đại dương ở Thái Bình Dương dẫn đến hai kiểu khí hậu trái ngược nhau - là El Niño và La Niña. Sự chuyển đổi giữa hai kiểu khí hậu này xảy ra không đều đặn, chu kỳ từ 3 - 7 năm, với những năm trung lập ở giữa. El Niños có xu hướng kéo dài khoảng 1 năm, nhưng La Niña có thể dài hơn.
Năm 2023 đã kết thúc chuỗi 3 năm hiện tượng La Niña bất thường kéo dài liên tiếp.
Gió đông thường đẩy nước biển bề mặt ấm áp ở xích đạo Thái Bình Dương về phía Australia và Indonesia và ra khỏi Nam Mỹ. Kết quả là nước ấm tích tụ ở phía tây Thái Bình Dương, còn nước lạnh được hút lên từ sâu phía đông Thái Bình Dương. Đây là tình trạng trung lập.
Khi El Niño bắt đầu, gió đông yếu đi và dòng nước ấm áp tràn trở lại khắp Thái Bình Dương. Hình thái khí hậu tự nhiên này thường dẫn đến thời tiết nóng hơn trên toàn thế giới.
Ngược lại với El Niño, khi La Niña bắt đầu, gió đông mạnh hơn bình thường, khiến nhiệt độ nước bề mặt ở vùng biển phía đông Thái Bình Dương lạnh hơn, mang đến điều kiện thời tiết mát và ẩm hơn cho vùng Bắc Mỹ và Canada, và điều kiện khô hơn cho vùng phía Nam. La Niña thường làm gia tăng các trận bão Đại Tây Dương, còn El Niño thì ức chế các cơn bão này.
Thời gian chuyển đổi thất thường giữa El Niño và La Niña là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa các hiện tượng hệ thống khí hậu khác nhau, từ tốc độ dòng hải lưu đến sự hình thành mây dông.
El Niño làm tăng nhiệt độ toàn cầu như thế nào?
Đại dương hấp thụ hơn 90% lượng nhiệt bị giữ lại bởi khí nhà kính, do việc đốt nhiên liệu hóa thạch và các hoạt động khác của con người thải ra. Đại dương cũng hấp thụ nhiệt hiệu quả trong suốt chu kỳ La Niña, khi nhiệt độ phía đông Thái Bình Dương mát hơn.
Tuy nhiên, đối với El Niño, một lượng nhiệt được giải phóng vào khí quyển vì nước ấm tỏa ra khắp Thái Bình Dương. El Nino có thể làm tăng nhiệt độ bề mặt toàn cầu hàng năm lên tới 0,2 độ C.
El Niño tác động đến thời tiết như thế nào?
Giới chức Mỹ dự đoán 62% hiện tượng El Niño xảy ra vào tháng 7, khiến các đợt nắng nóng, hạn hán và cháy rừng gia tăng ở Australia. Ảnh: Alamy
Chu kỳ El Niño - La Niña khiến các đợt nắng nóng, hạn hán, cháy rừng và lũ lụt gia tăng ở các khu vực khác nhau.
Những nơi gần Thái Bình Dương nhất bị ảnh hưởng mạnh mẽ nhất. Ở Peru và Ecuador, El Niño gây ra mưa lớn và lũ lụt.
Ở Amazon, thời tiết trở nên nóng và khô hơn trong thời gian xảy ra hiện tượng El Niño. Điều này đồng nghĩa với việc cây trồng kém phát triển hơn và nguy cơ cháy rừng cao hơn. El Niño cũng khiến nắng nóng và hạn hán cũng gia tăng ở Colombia và Trung Mỹ.
Ở phía bên kia Thái Bình Dương, Australia có thể bị ảnh hưởng nặng nề bởi nhiệt độ cao hơn do El Niño. Hiện tượng này sẽ làm tăng các đợt sóng nhiệt, hạn hán và cháy rừng ở phía đông của đất nước, đồng thời làm tăng khả năng tẩy trắng san hô hàng loạt của rạn san hô Great Barrier.
“Mùa hè đen tối” năm 2019 - 2020 xảy ra trong đợt El Niño nhỏ. Nguy cơ hạn hán cũng gia tăng ở Indonesia và hiện tượng El Nino lớn gần đây nhất từ năm 2014 - 2016 đã gây ra những vụ cháy rừng lớn, khiến nhiều cột khói lan ra khu vực cách xa đến nửa vòng Trái Đất.
Các quốc gia xa xích đạo cũng bị ảnh hưởng đáng kể bởi El Niño. Hiện tượng này làm thay đổi vị trí của luồng gió phản lực ở độ cao lớn. Kết quả là miền Nam nước Mỹ có thời tiết ẩm ướt hơn và tăng nguy cơ lũ lụt, trong khi miền Bắc Mỹ và Canada sẽ ấm hơn và khô hơn. Tình hình cũng tương tự cũng xảy ra ở Trung Quốc, khiến phía nam ẩm ướt và nóng hơn, còn phía bắc sẽ khô ráo hơn.
El Nino có ảnh hưởng đến những nơi xa Thái Bình Dương không?
Khí thải nhà kính có khả năng đã làm cho các kiểu thời tiết El Niños và La Niñas trở nên khắc nghiệt hơn. Ảnh: Getty Images
Dĩ nhiên là có. Các chuyên gia cho rằng El Niño sẽ có tác động khắp hệ thống khí hậu toàn cầu. Có lẽ tác động lớn nhất là xu hướng giảm lượng mưa trong mùa gió ở Ấn Độ. Lượng mưa cung cấp tới 70% lượng nước cho Ấn Độ và là một trong yếu tố quan trọng để trồng lương thực ở quốc gia đông dân nhất thế giới.
Tuy nhiên, El Niño có thể làm tăng lượng mưa ở vùng Sừng châu Phi đang hạn hán. Hiện tượng khô hạn kéo dài do 3 năm La Niña liên tiếp đã làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán kéo dài ở một số vùng của Ethiopia, Kenya và Somalia.
El Niño cũng làm gia tăng nguy cơ xảy ra bão và cuồng phong, ảnh hưởng đến vùng Caribe và Mỹ, Ấn Độ và Bangladesh, Nhật Bản và Hàn Quốc. Những cơn bão này được hình thành khi nhiệt độ đại dương và mực nước biển cao kỷ lục ở Đại Tây Dương vào năm 2023. Văn phòng Khí tượng Vương quốc Anh dự báo số lượng bão nhiệt đới ở Bắc Đại Tây Dương sẽ đạt trên mức trung bình.
Dù ít bị ảnh hưởng hơn, nhưng vào mùa đông, El Niño có thể làm thay đổi luồng khí quyển và gây nhiều mưa hơn ở phía Nam châu Âu, trong khi gây ra thời tiết khô hơn, lạnh hơn ở phía Bắc lục địa này.
Ảnh hưởng của El Nino đối với lượng mưa, nhiệt độ và sự phát triển của thực vật cũng gây ra tác động dây chuyền, chẳng hạn gia tăng bệnh truyền nhiễm, bao gồm sốt xuất huyết ở Đông Nam Á và Brazil.
Tình hình hiện nay
Hiện tượng El Niño yếu đã xuất hiện từ tháng 5 và dự kiến sẽ tăng cường trong những tháng tới. Giới chuyên gia dự đoán 84% xảy ra hiện tượng El Niño vừa phải vào đỉnh điểm từ tháng 11 đến tháng 1/2024 và 56% khả năng xảy ra hiện tượng El Niño mạnh.
Nhiệt độ trung bình toàn cầu vào đầu tháng 6 năm nay đã cao hơn gần 1 độ C so với mức được ghi nhận trong cùng kỳ năm trước, dẫn đến các đợt nắng nóng kỷ lục – từ Puerto Rico đến Siberia, Trung Quốc. Một số nhà khoa học cho biết năm 2023 có thể trở thành năm nóng nhất được ghi nhận, mặc dù phần lớn sức nóng của El Niño sẽ mạnh mẽ hơn vào năm 2024.
Các nhà khoa học không chắc chắn biến đổi khí hậu do con người gây ra có làm tăng khả năng xảy ra El Niño, La Niña, hay cả hai không. Điều này một phần là do không có nhiều dữ liệu về El Niño và La Niña trong hồ sơ từ khoảng 150 năm trước.
Song điều chắc chắn, nhiệt độ toàn cầu tăng - được thúc đẩy trong những năm El Niño và gây ra thời tiết khắc nghiệt tồi tệ hơn - sẽ không kết thúc cho đến khi lượng khí thải carbon giảm xuống mức 0.
