Hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) được tổ chức tại Thiên Tân, Trung Quốc ngày 31/8 - 1/9/2025 với sự tham gia của các nguyên thủ quốc gia, người đứng đầu chính phủ 10 nước thành viên chính thức, các nước đối tác và đại diện của 10 tổ chức quốc tế, trong đó có Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham dự với tư cách khách mời đặc biệt của hội nghị. Đây là hội nghị thượng đỉnh lần thứ 25 của SCO và là hội nghị thượng đỉnh lớn nhất kể từ khi thành lập tổ chức này năm 2001.
SCO 2025 và "Tuyên bố Thiên Tân"
Kết quả chính của SCO-2025 là việc thông qua "Tuyên bố Thiên Tân" và thành lập các thể chế mới, đánh dấu sự chuyển đổi SCO từ một tổ chức để thảo luận các vấn đề sang hợp tác thực chất, nêu rõ quan điểm chung của các quốc gia thành viên về các vấn đề chính đang nổi lên trên thế giới hiện nay, tạo ra cơ sở cho một trật tự thế giới mới đa cực và quản trị toàn cầu cân bằng hơn.
Nếu các hội nghị trước đây chỉ đưa ra các tuyên bố bằng lời nói thì Thiên Tân - 2025 đã nhất trí các hành động cụ thể. Hội nghị đã thông qua Chiến lược Phát triển SCO đến năm 2035 gồm các nhiệm vụ ưu tiên và định hướng chính để tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, an ninh và nhân đạo. 15 văn bản hợp tác mới đã được ký kết.
Hai cơ quan thường trực đã được thành lập. Một là Trung tâm Toàn cầu chống lại các thách thức và mối đe dọa an ninh được đặt tại Tashkent (Uzbekistan) sẽ tham gia vào một phản ứng toàn diện đối với các mối đe dọa, từ khủng bố đến tấn công mạng. Hai là Trung tâm chống ma túy được đặt tại Dushanbe (Tajikistan) để phối hợp các nỗ lực chống lại việc sản xuất và buôn bán ma túy bất hợp pháp.
Một trong những quyết định kinh tế quan trọng là thành lập Ngân hàng Phát triển SCO. Đây là sáng kiến được Trung Quốc thúc đẩy từ năm 2010, là một bước thực tế hướng tới việc hình thành một cơ quan tài chính độc lập. Nhiệm vụ chính của ngân hàng này là cung cấp tài chính cho các dự án đầu tư và cơ sở hạ tầng chung trong SCO, giảm sự phụ thuộc vào đồng USD.
Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố phân bổ 10 tỷ nhân dân tệ (1,4 tỷ USD) dưới hình thức cho ngân hàng này vay và 2 tỷ nhân dân tệ (280 triệu USD) dưới dạng viện trợ không hoàn lại.
Việc thành lập Ngân hàng Phát triển SCO là dự án lớn thứ hai tạo ra một tổ chức tài chính độc lập của các nước không thuộc phương Tây sau Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) của khối BRICS. Tuy nhiên, có sự khác biệt về quy mô, mục tiêu và nguồn gốc giữa hai ngân hàng này.
NDB bắt đầu hoạt động từ năm 2015, là một ngân hàng lớn hơn có số vốn 100 tỷ USD và tập trung vào tài trợ cho cơ sở hạ tầng và các dự án ở các quốc gia thành viên. Mặc dù ra mắt thành công, hiện NDB đang gặp nhiều khó khăn trong hoạt động do các lệnh trừng phạt chống Nga, một trong những cổ đông chính của NDB. Điều này đã hạn chế hoạt động của nó trên thị trường tài chính toàn cầu.
Những người tham gia hội nghị thỏa thuận mở rộng việc thanh toán bằng đồng tiền quốc gia, kết hợp các sáng kiến cơ sở hạ tầng, tăng cường phối hợp kinh tế, phát triển các công cụ hợp tác về năng lượng và an ninh mạng, tăng cường thể chế chống ma túy và chống khủng bố.
Tuyên bố lên án các biện pháp cưỡng chế đơn phương, bao gồm các biện pháp trừng phạt, lên án các cuộc tấn công của Israel và Mỹ vào Iran, cũng như các hành động dẫn đến thảm họa nhân đạo ở Dải Gaza. Tuyên bố cũng nhấn mạnh rằng hòa bình ở khu vực Trung Đông chỉ có thể đạt được thông qua "giải pháp công bằng cho vấn đề Palestine".
SCO cam kết với các nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ và không sử dụng vũ lực làm cơ sở cho sự phát triển bền vững của quan hệ giữa các nước.
Tuyên bố nhấn mạnh sự cần thiết phải "bảo tồn ký ức lịch sử về Chiến tranh thế giới thứ hai", lên án những nỗ lực phục hồi tư tưởng của chủ nghĩa phát xít và bóp méo vai trò của các dân tộc của các quốc gia tham gia trong việc đánh bại chủ nghĩa phát xít.
Tam giác chiến lược mới
Chính sách của Washington đã đẩy 3 cường quốc Nga, Trung Quốc và Ấn Độ xích lại gần nhau. Ngoài các biện pháp trừng phạt khốc liệt chưa từng có đối với Nga, áp thuế cao đối với Trung Quốc, gần đây chính quyền của Tổng thống Trump đã áp đặt 50% thuế vào hàng hóa của Ấn Độ nhằm ép New Delhi ngừng mua dầu của Nga.
Ấn Độ, trước đây đã tích cực tham gia vào bộ tứ Quad để ngăn chặn ảnh hưởng của Trung Quốc thì nay đã thay đổi mang tính thực dụng hơn. Mặc dù còn nhiều bất đồng, đặc biệt xung đột biên giới năm 2020 và thâm hụt thương mại của Ấn Độ với Trung Quốc 99,2 tỷ USD, chuyến thăm đầu tiên của Thủ tướng Modi đến Trung Quốc kể từ năm 2018 mang nhiều ý nghĩa quan trọng.
Tổng thống Nga Vladimir Putin, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Thượng đỉnh SCO 2025. Ảnh: Sputnik/Alexander Kazakov/Pool via REUTERS
Quan hệ đối tác chiến lược giữa Nga và Trung Quốc phát triển mạnh mẽ chưa từng thấy, kim ngạch thương mại giữa hai nước năm 2024 đạt 245 tỷ USD, mức cao nhất từ trước đến nay. Sự hợp tác giữa Moscow và Bắc Kinh từ lâu đã hình thành nền tảng của hợp tác năng lượng và kinh tế trong khu vực.
Nga giữ vững vị trí vô địch trong xuất khẩu dầu khí sang Trung Quốc, tổng nguồn cung của "Sức mạnh Siberia -1" đã vượt quá 100 tỷ mét khối, và năm 2027, dự kiến sẽ đưa vào hoạt động một đường ống dẫn khí mới. Việc ký kết biên bản ghi nhớ về việc xây dựng đường ống dẫn khí đốt "Sức mạnh Siberia - 2" qua Mông Cổ đã xác nhận rằng Nga và Trung Quốc có ý định tăng cường quan hệ đối tác chiến lược lâu dài.
Trước khai mạc hội nghị, Tổng thống Nga Putin, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ Modi đã gặp nhau bàn hợp tác tay ba. Sau hội nghị, ông Putin và ông Modi đã có cuộc hội đàm riêng. Ông Modi khẳng định việc mua dầu của Nga sẽ tiếp tục và nói: "1,4 tỷ người Ấn Độ đang mong chờ chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Putin."
Trước đó, Thủ tướng Modi đã có cuộc hội đàm riêng với Chủ tịch Tập Cận Bình. Đây là cuộc họp song phương đầy đủ đầu tiên giữa ông Modi và ông Tập sau bảy năm. Hai bên nhất trí New Delhi và Bắc Kinh là đối tác, không phải đối thủ cạnh tranh và thỏa thuận phát triển hợp tác trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
Tờ Wall Street Journal (WSJ) và Axios viết: "Những nỗ lực của ông Donald Trump nhằm tách New Delhi khỏi Moscow và phá vỡ mối quan hệ Moscow - Bắc Kinh không đem lại kết quả mong muốn.
Hội nghị thượng đỉnh SCO tại Thiên Tân là một minh chứng cho mối quan hệ hợp tác chiến lược giữa Trung Quốc, Nga và Ấn Độ trước áp lực của Washington. Các nhà lãnh đạo ba nước khẳng định sẵn sàng phối hợp quan điểm trên các diễn đàn quốc tế.
Các nhà lãnh đạo của ba quốc gia đã công khai thể hiện sự sẵn sàng tạo ra một trung tâm quyền lực mới. Sự xuất hiện chung của ông Putin, ông Tập Cận Bình và ông Modi cho thấy quyết tâm của họ trên việc xây dựng một trật tự mới.
Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và trật tự đa cực
Tiền thân của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) là nhóm Thượng Hải 5 được thành lập ngày 26/4/1996 khi các nguyên thủ quốc gia Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan ký Hiệp ước tăng cường niềm tin quân sự ở các khu vực biên giới.
Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) là một tổ chức chính trị, kinh tế và an ninh quốc tế Á - Âu gồm 10 quốc gia thành viên chính được thành lập năm 2001 tại Thượng Hải, lúc đầu gồm 6 nước là Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Uzbekistan. Năm 2017, Ấn Độ, Pakistan gia nhập, năm 2023 - Iran và năm 2024 - Belarus. Ngoài các thành viên chính thức, SCO còn có hai quốc gia quan sát viên là Afghanistan và Mông Cổ, 15 nước đối tác đối thoại gồm Azerbaijan, Armenia, Bahrain, Ai Cập, Campuchia, Qatar, Kuwait, Maldives, Myanmar, Nepal, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Ả Rập Xê Út, Thổ Nhĩ Kỳ, Sri Lanka và Lào.
Đây là tổ chức khu vực lớn nhất thế giới về địa lý và dân số, chiếm khoảng 24% tổng diện tích thế giới và 42% dân số toàn cầu. Năm 2024, tổng thu nhập quốc nội (GDP) đạt 30 nghìn tỷ USD, về danh nghĩa chiếm khoảng 23%, trong khi tính theo sức mua tương đương (PPP) chiếm khoảng 36% GDP toàn cầu.
Các mục tiêu chính của SCO bao gồm tăng cường niềm tin lẫn nhau và mối quan hệ láng giềng tốt đẹp giữa các quốc gia thành viên; thúc đẩy hợp tác hiệu quả trong các lĩnh vực chính trị, thương mại, kinh tế, khoa học, kỹ thuật và văn hóa, cũng như trong các lĩnh vực giáo dục, năng lượng, giao thông vận tải, du lịch, bảo vệ môi trường và các lĩnh vực khác.
SCO đã thiết lập quan hệ hợp tác với Liên Hợp Quốc, Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Liên đoàn các nước Ả Rập (AL) và các hiệp hội khác.
Hội nghị thượng đỉnh SCO Thiên Tân và định dạng mở rộng "SCO Plus" có ý nghĩa hết sức to lớn trên bối cảnh hiện nay, các cuộc thảo luận đã nhất trí củng cố thế giới đa cực và bảo vệ lợi ích hợp pháp của các quốc gia thành viên. Một trật tự đa cực về chính trị và kinh tế thế giới đang được hình thành thay thế cho trật tự đơn cực bất bình đẳng.