Loại củ này được gọi bằng nhiều cái tên như: khoai lùn, củ năng tàu hay sâm lùn Thái.
Theo mô tả khoa học, củ sâm lùn có tên Calathea allovia, được ghi nhận lần đầu vào năm 1829. Đây là loài bản địa của khu vực Nam Mỹ và vùng Caribe, phổ biến ở Cuba, Venezuela, Colombia, Ecuador, Peru, Brazil, Jamaica... Tại Việt Nam, giống củ này được du nhập từ Thái Lan nên dân gian quen gọi là sâm lùn Thái.
Nhờ thích nghi tốt với khí hậu nhiệt đới, hiện củ sâm lùn được trồng tại nhiều địa phương như An Giang, Cần Thơ, Bạc Liêu (cũ), Đồng Nai và đặc biệt phát triển mạnh ở Hậu Giang (cũ). Ở Phụng Hiệp, Hậu Giang (cũ) được coi“thủ phủ” loại cây này, nhiều nông dân xem sâm lùn là cây trồng chủ lực vì dễ canh tác, ít tốn công, chi phí đầu tư thấp mà lợi nhuận ổn định.
Cây khoai lùn phát triển tốt trên đất cát pha, thường được gieo trồng vào đầu mùa mưa (khoảng tháng 4 hàng năm). Cây mọc thành bụi cao khoảng 1 mét, lá xanh dài 20–30 cm, thân và bẹ giống lá nghệ hoặc dong riềng. Sau khoảng 9 tháng, khi lá bắt đầu rũ xuống là thời điểm thu hoạch.
Củ khoai lùn (ảnh minh họa).
Thông tin trên VOV, người dân tại Phụng Hiệp, Hậu Giang (cũ) trồng khoai lùn năng suất trung bình đạt 2–2,5 tấn/công, tương đương 2.000–2.500 kg. Với mức giá thương lái thu mua tại ruộng 20.000–22.000 đồng/kg, người trồng sau khi trừ chi phí vẫn thu về 20–25 triệu đồng/công. “Giá củ sâm lùn mấy năm gần đây luôn giữ ở mức ổn định, chỉ cần 10.000 đồng/kg là có lời, nên bà con yên tâm canh tác.
Không chỉ dễ trồng, cây khoai lùn còn có khả năng chống chịu sâu bệnh khá tốt, không đòi hỏi thuốc bảo vệ thực vật hay phân bón đặc biệt. Vì vậy, nhiều diện tích đất canh tác kém hiệu quả trước đây đã được người dân cải tạo để trồng sâm lùn.
Củ khoai lùn có hình tròn, cuống dài kết thành chùm, vỏ mỏng màu vàng nhạt, ruột trắng trong và phần nhân trắng đục chứa nhiều tinh bột. Khi ăn có vị ngọt thanh, giòn mát. Dân gian cho rằng loại củ này có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, lợi tiểu, mát gan nên được dùng trong nhiều món ăn dân dã như nấu chè, xay làm bột hoặc ép lấy nước giải khát.
Nhờ những đặc tính đó, củ sâm lùn Thái dần trở thành sản phẩm nông sản được thị trường trong nước ưa chuộng. Một số cơ sở chế biến đã thu mua củ tươi để sản xuất thực phẩm sấy khô, góp phần nâng cao giá trị và tạo đầu ra ổn định cho người trồng.
Cây trồng mới cùng hướng đi bền vững cho nông dân
Trong bối cảnh nhiều loại cây truyền thống như mía, lúa gặp khó về giá cả, cây sâm lùn Thái được xem là hướng chuyển đổi sinh kế khả thi cho nông dân. Loại cây này không chỉ giúp tận dụng những vùng đất cát, đất pha ít màu mỡ mà còn mang lại thu nhập khá chỉ sau một vụ trồng.
Nhờ đặc tính dễ trồng, thích nghi với điều kiện khí hậu lợi nhuận ổn định và tiềm năng mở rộng thị trường, sâm lùn Thái đang dần trở thành cây trồng kinh tế mới giúp nhiều hộ nông dân miền Tây đổi đời. Tuy nhiên, việc trồng cần có quy hoạch, nâng cao giá trị nông sản bằng các sản phẩm chế biến. Từ đó, sẽ giúp nâng cao giá trị bền vững của khoai lùn.