Trong bối cảnh phần lớn lực lượng xe chiến đấu bộ binh (BMP) hiện có của Quân đội Nhân dân Việt Nam đều đã có tuổi, chủ yếu là các mẫu BMP-1 và BMP-2 do Liên Xô viện trợ từ những năm 1980, Bộ Quốc phòng Việt Nam đã khởi động chương trình phát triển một mẫu xe mới mang định danh XCB-01 (Xe Chiến đấu Bộ binh-01).
Đây là bước đi nhằm tận dụng tối đa khung gầm sẵn có, đồng thời nâng cấp toàn diện từ động cơ, vũ khí tới thiết kế thân xe để đáp ứng yêu cầu chiến đấu hiện đại, trang Topwar của Nga mới đây có bài nhận định.
Theo VN Express, dự án XCB-01 được giao cho Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng làm chủ trì, với đơn vị trực tiếp chế tạo là Nhà máy Z189 (Hải Phòng) cùng sự phối hợp của nhiều cơ sở công nghiệp quốc phòng khác. Chỉ trong vài tháng cuối năm 2022, nguyên mẫu đầu tiên đã được hoàn thiện và bước vào thử nghiệm thực địa.
Đến cuối năm 2023, XCB-01 đã tham gia diễn tập cùng đơn vị bộ binh, chứng minh khả năng cơ động, hỏa lực và độ tin cậy kỹ thuật. Tại triển lãm Vietnam Defence Expo 2024 ở Hà Nội, dòng xe mới được chính thức công bố và sau đó bước vào sản xuất loạt nhỏ, mở ra tiến trình thay thế dần các BMP-1 cũ.
Thiết kế gọn, mạnh, đa nhiệm
Theo Báo Người lao động, XCB-01 về cơ bản vẫn giữ bố trí tổng thể của BMP-1 nhưng thân xe đã được cải tiến đáng kể để phù hợp với điều kiện tác chiến mới. Phần hông thân được nâng cao thêm 150 mm để tăng thể tích bên trong, mái xe và phần đầu cũng được gia cố, kèm theo giáp hông dạng hộp lớn hơn nhằm tăng khả năng chống mảnh đạn.
Tuy nhiên, mức bảo vệ vẫn tương đương BMP-1, phần trước thân chịu được đạn xuyên giáp cỡ 12,7 mm, các mặt còn lại chống được đạn súng trường 7,62 mm. Trên nóc thân và tháp pháo lắp thêm các cảm biến cảnh báo chiếu xạ laser, khi phát hiện sẽ tự động kích hoạt ống phóng lựu khói "Tucha" để che chắn.
Về kích thước tổng thể, xe dài 6,95 m, rộng 3,25 m, cao 2,15 m (chưa tính vũ khí trên tháp), trọng lượng chiến đấu đạt 14,6 tấn. Động cơ diesel Doosan DL08 công suất 340 mã lực từng được thử nghiệm nhưng sau đó được thay bằng loại UTD-20 cổ điển kèm tăng áp, cho công suất 338 mã lực. Động cơ này kết hợp với hệ thống truyền động và dàn bánh xích của BMP-1 giúp XCB-01 đạt tốc độ 65 km/h trên đường, 7 km/h khi bơi nước, tầm hoạt động 500 km, đảm bảo tính cơ động tương đương nguyên mẫu Liên Xô dù trọng lượng tăng.
Hỏa lực mạnh mẽ, trang bị hiện đại
Theo Giáo dục và Thời đại, điểm nổi bật nhất trên XCB-01 là tổ hợp tháp pháo mới với giáp dạng vát, tích hợp pháo nòng trơn 73 mm HT-73-01 (bản sao 2A28 "Grom") cùng súng máy đồng trục PKT 7,62 mm và bệ phóng tên lửa chống tăng 9M14 "Malyutka". Tháp còn có 4 ống phóng lựu khói "Tucha" hai bên.
Trên nóc bố trí bệ súng máy hạng nặng NSV 12,7 mm điều khiển thủ công, đóng vai trò phòng không tầm gần. Nhờ bổ sung súng hạng nặng này, XCB-01 có thể khắc phục hạn chế góc tà thấp của pháo 73 mm, tăng khả năng phòng vệ trước UAV, trực thăng hoặc bộ binh đối phương từ vị trí cao.
Hệ thống điều khiển hỏa lực cũng được nâng cấp mạnh với kính ngắm kết hợp 1PN22VN1 có kênh quang học ngày, thiết bị nhìn đêm, kênh hồng ngoại và đo xa laser, cho khả năng phát hiện mục tiêu tới 2 km trong mọi điều kiện thời tiết, ngày đêm. Điều này giúp tăng độ chính xác bắn và khả năng tác chiến trong điều kiện tầm nhìn hạn chế - điểm yếu cố hữu của BMP-1 trước đây.
Khoang chở quân bố trí 8 lính bộ binh ngồi dọc hai bên, vẫn duy trì các khe bắn bên hông và cửa đuôi như BMP-1, cho phép bộ binh khai hỏa trong khi di chuyển. Xe có kíp lái 3 người gồm trưởng xe, pháo thủ và lái xe. Nhờ nâng cao thân, không gian bên trong rộng rãi hơn, cải thiện đáng kể khả năng sinh tồn và sự thoải mái của kíp chiến đấu trong điều kiện hành quân dài ngày.
Ý nghĩa chiến lược
Việc phát triển XCB-01 phản ánh chiến lược lâu dài của Việt Nam, chủ động hiện đại hóa lực lượng lục quân nhưng vẫn dựa vào năng lực công nghiệp quốc phòng nội địa. Dù chưa thể sản xuất hoàn toàn xe bọc thép hiện đại từ con số không, ngành công nghiệp quốc phòng trong nước đã chứng minh có thể đại tu, cải tiến khung gầm cũ để tạo ra sản phẩm mới với vòng đời kỹ thuật bằng 0, đảm bảo hậu cần, thay vì phụ thuộc vào nhập khẩu đắt đỏ.
Về chiến thuật, việc đưa XCB-01 vào biên chế sẽ giúp các đơn vị cơ giới của Quân đội Nhân dân Việt Nam duy trì khả năng cơ động cao, hỏa lực mạnh và độ tin cậy trong nhiều năm tới, đồng thời tăng sức răn đe trên bộ giữa bối cảnh khu vực ngày càng xuất hiện nhiều vũ khí công nghệ cao.
Với nền tảng thiết kế mở, XCB-01 cũng có thể là bước đệm để Việt Nam từng bước phát triển thế hệ xe chiến đấu bộ binh hiện đại hơn trong tương lai, có khả năng chống chịu đạn pháo, tích hợp vũ khí điều khiển từ xa, thậm chí trang bị động cơ hybrid.
Dù vẫn mang "dáng dấp" của BMP-1 cũ kỹ, XCB-01 đánh dấu bước tiến đáng kể của công nghiệp quốc phòng Việt Nam, từ sửa chữa đơn thuần sang chủ động thiết kế, chế tạo sản phẩm bọc thép mới. Đây không chỉ là bước nâng cấp về kỹ thuật mà còn là lời khẳng định năng lực tự chủ quốc phòng, đảm bảo Quân đội Nhân dân Việt Nam duy trì sức mạnh chiến đấu và sẵn sàng đối phó các mối đe dọa trong kỷ nguyên chiến tranh công nghệ cao.