Khi không phận Nga trở thành mê cung
Đêm ngày 18/7, Không quân Nga đã thực hiện một trong những đòn tấn công đường không có tính bất ngờ và phức tạp nhất kể từ đầu cuộc xung đột. Hai máy bay ném bom chiến lược Tu-95MS cất cánh từ căn cứ không quân Belaya ở tỉnh Irkutsk, cách biên giới Ukraine tới 2.360 dặm (tương đương gần 3.800 km), đã tiến hành phóng loạt tên lửa hành trình Kh-101 nhằm vào các mục tiêu chưa được xác định trên lãnh thổ Ukraine.
Đây là lần đầu tiên trong chiến dịch quân sự đặc biệt, Nga sử dụng một căn cứ nằm sâu trong lãnh thổ Siberia làm điểm xuất phát cho một đòn tấn công chiến lược, buộc hệ thống phòng không của Ukraine phải "dàn quân" trên phạm vi rộng chưa từng có.
Điểm đáng chú ý không chỉ nằm ở khoảng cách, mà còn ở sự phối hợp chặt chẽ giữa các yếu tố kỹ thuật. Hai chiếc Tu-95MS, vốn là loại máy bay ném bom chiến lược bốn động cơ do Liên Xô phát triển từ thời Chiến tranh Lạnh, đã nhận tiếp nhiên liệu giữa không trung từ hai máy bay tiếp dầu Il-78.
Nhờ đó, chúng có thể bay liên tục không cần hạ cánh, duy trì độ cao và tốc độ hành trình suốt chặng đường dài hàng nghìn km từ vùng Đông Siberia đến khu vực phóng tên lửa gần Engels, tỉnh Saratov - địa bàn vốn được sử dụng như bệ phóng chiến lược của Không quân Nga trong nhiều đợt tập kích trước đó.
Tại vùng trời Engels, hai chiếc Tu-95MS đồng loạt phóng khoảng 9 quả tên lửa hành trình Kh-101, loại tên lửa tàng hình tầm xa có thể mang đầu đạn nổ mạnh hoặc đầu đạn nhiệt áp, với tầm bắn trên 2.500 km và hệ thống dẫn đường quán tính kết hợp vệ tinh GLONASS, cho phép tấn công mục tiêu có độ sai số dưới 5 mét.
Đây chính là loại vũ khí từng xuyên thủng nhiều mục tiêu chiến lược của Ukraine như trạm radar, kho đạn hay trung tâm điều phối hậu cần. Sau khi phóng đạn, cả hai máy bay ném bom và máy bay tiếp dầu đều hạ cánh an toàn tại căn cứ Engels-2, khép lại một phi vụ kéo dài hàng nghìn km nhưng tuyệt đối chính xác.
Bài toán bất khả thi cho Ukraine
Sự kiện Nga tung đòn tấn công từ căn cứ Belaya đã gây chấn động giới quân sự quốc tế, không chỉ vì hiệu quả tác chiến mà còn bởi tác động chiến lược sâu rộng. Trước đây, hầu hết các đợt phóng tên lửa của Nga đều xuất phát từ khu vực phía Tây như Engels, Olenya hoặc vùng Biển Caspi - nơi Ukraine có thể bố trí radar cảnh giới, theo dõi và dự đoán đường bay. Tuy nhiên, việc Nga bất ngờ sử dụng căn cứ ở tận Irkutsk, cách chiến trường hàng ngàn km đã vượt ngoài mọi dự đoán và khả năng cảnh báo sớm của Ukraine.
Với việc mở rộng địa bàn xuất phát tấn công ra khắp lãnh thổ, Nga buộc Ukraine phải kéo giãn toàn bộ mạng lưới phòng không vốn đã mỏng manh. Hệ thống radar và vệ tinh do phương Tây cung cấp sẽ phải bao quát phạm vi rộng hơn, thời gian phản ứng ngắn hơn, đồng nghĩa với nguy cơ đánh chặn thất bại ngày càng cao.
Hơn nữa, việc sử dụng các đường bay vòng vèo, kết hợp tiếp dầu giữa không trung, khiến đối phương không thể đoán trước mục tiêu hay hướng tiếp cận thực sự. Đây chính là đòn đánh không chỉ nhắm vào hạ tầng mà còn vào tâm lý và năng lực dự báo chiến lược của Ukraine.
Mặt khác, hành động này cũng phản ánh rõ ý đồ "giấu bài" của Moskva, bằng việc giữ bí mật địa điểm phóng, mục tiêu tấn công và thời gian thực hiện, Nga muốn duy trì thế chủ động toàn diện trên không, đồng thời buộc Ukraine phải tiêu hao nguồn lực vào việc giám sát một không gian chiến trường mở rộng đến mức phi thực tế.
Sự chuyển hướng về địa lý này còn là bước đi an toàn, giúp các máy bay ném bom chiến lược tránh xa vùng nguy hiểm - nơi từng chứng kiến nhiều đợt tập kích bằng UAV vào căn cứ Engels hồi năm 2023-2024.
Nga mở màn giai đoạn tấn công mới
Chiến dịch ngày 18/7 không chỉ là một đòn đánh đơn lẻ, mà còn mở ra một bước ngoặt chiến thuật trong cách Nga sử dụng lực lượng không quân chiến lược. Thay vì phụ thuộc vào các căn cứ gần tiền tuyến và mô hình tấn công có tính lặp lại, Moskva giờ đây đang cho thấy khả năng tận dụng chiều sâu lãnh thổ - một ưu thế địa lý khổng lồ, để duy trì tấn công mà vẫn giữ an toàn tuyệt đối cho lực lượng chủ lực.
Sự kết hợp giữa máy bay ném bom Tu-95MS với máy bay tiếp dầu Il-78, giúp Nga có thể phóng tên lửa hành trình từ bất kỳ địa điểm nào trên lãnh thổ rộng lớn của mình. Điều này không chỉ khiến đối phương rối loạn trong đánh giá mối đe dọa, mà còn giúp Moskva linh hoạt điều chỉnh kế hoạch tấn công, tạo nên thế trận không thể đoán định. Không loại trừ khả năng trong thời gian tới, Nga sẽ tiếp tục xoay vòng điểm phóng giữa các căn cứ như Olenya, Ukrainka, hoặc thậm chí triển khai từ máy bay tàng hình Tu-160.
Cùng với việc khai thác tối đa khả năng bay xa và tàng hình của tên lửa Kh-101, Nga có thể sớm áp dụng chiến thuật "bão hòa" - đồng loạt phóng tên lửa từ nhiều hướng, kèm theo UAV mồi nhử, nhằm xuyên thủng các lớp phòng không đa tầng của Ukraine. Về lâu dài, chiến lược này sẽ khiến đối phương kiệt quệ về cả nhân lực lẫn tài chính khi buộc phải duy trì cảnh giác 24/7 trên phạm vi toàn lãnh thổ.