Trong quá trình khảo sát phục vụ đề tài khoa học và công nghệ Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga, các nhà nghiên cứu của Viện Sinh thái Nhiệt đới đã phát hiện và mô tả một loài thực vật mới cho khoa học tại Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng (tỉnh Gia Lai). Loài mới được đặt tên là Syzygium triflorum, tên Việt là Trâm ba hoa.
Loài này thuộc chi Syzygium (chi Trâm), họ Myrtaceae (Đào kim nương), nhóm thực vật đặc trưng của rừng nhiệt đới, nổi tiếng với những loài cây cho hoa đẹp, quả thơm, tinh dầu quý hoặc có giá trị dược liệu.
Tên gọi “triflorum” xuất phát từ đặc điểm hình thái đặc biệt của loài: các cụm hoa thường mọc thành từng chùm ba hoa ở nách lá, một cấu trúc hiếm gặp trong họ Đào kim nương.
Syzygium triflorum được ghi nhận trên tuyến đường tuần tra rừng từ trạm Bảo vệ rừng Bãi Cháy đến trạm Đắk Hla, thuộc vùng rừng thứ sinh trong Khu bảo tồn Kon Chư Răng – nơi phục hồi sau cháy và có sự chiếm ưu thế của hai loài thông nhiệt đới: Hoàng đàn giả (Dacrydium elatum) và Thông nàng (Dacrycarpus imbricatus).
Cây được mô tả là dạng gỗ nhỏ, mọc dưới tán rừng hỗn giao lá rộng – lá kim, nơi có độ tán che thấp (30–40%), thích nghi với điều kiện ánh sáng vừa phải. Hoa và quả của cây được quan sát vào mùa mưa tháng 7/2024, tuy nhiên, vào thời điểm này quả chưa chín hoàn toàn.
Syzygium triflorum (ảnh Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga).
Đặc điểm hình thái nổi bật
Mô tả chi tiết của Syzygium triflorum cho thấy một số đặc điểm thực vật học nổi bật:
- Cành non: hình tứ giác, màu xám đỏ.
- Lá: thuôn dài, mọc đối; phiến lá dài 7,5–8,5 cm, rộng 2,0–2,2 cm; mặt trên xanh bóng, mặt dưới nhạt màu, có chấm tuyến; gân phụ từ 26–30 cặp.
- Cụm hoa: mọc ở nách lá, không có ở ngọn cành; mỗi cụm thường 3 hoa.
- Hoa: nhỏ (2,8–3,2 mm), màu xanh nhạt, không cuống hoặc cuống rất ngắn.
- Quả non: hình cầu, đường kính khoảng 4 mm.
Đây là những đặc điểm giúp phân biệt Syzygium triflorum với các loài Syzygium khác. Hiện Việt Nam có tới 49 loài Syzygium đã được ghi nhận, con số cao nhất trong khu vực Đông Dương.
Theo các chuyên gia Syzygium triflorum mới chỉ được phát hiện trong một phạm vi hẹp, với vài quần thể nhỏ khoảng 30–40 cá thể mỗi nhóm, trong phạm vi chỉ khoảng 10 ha. Tổng cộng, số lượng cá thể trưởng thành được ước tính dưới 200 cây.
Các chuyên gia cảnh báo, dù khu vực này được bảo vệ nghiêm ngặt và không ghi nhận cháy rừng trong suốt 30 năm qua, song nguy cơ cháy tự nhiên nếu xảy ra vẫn có thể ảnh hưởng lớn tới sự tồn tại của loài. Do đó, loài được xếp loại Nguy cấp (EN) theo tiêu chí D của IUCN (2012), dù đánh giá này vẫn mang tính sơ bộ do thiếu thông tin chi tiết về quần thể và các mối đe dọa dài hạn.
Góp phần làm giàu vốn gen bản địa
Việc phát hiện và mô tả loài Syzygium triflorum không chỉ bổ sung thêm một mắt xích quan trọng vào bản đồ đa dạng sinh học của khu vực Tây Nguyên, mà còn đóng vai trò dữ liệu nền cho các chiến lược phục hồi rừng, bảo tồn cây bản địa tại các hệ sinh thái nhiệt đới.
Bên cạnh đó, chi Syzygium từ lâu đã được biết đến với nhiều loài có giá trị thực tiễn – từ quả ăn được (như trâm mốc, roi), đến các loài cho tinh dầu, chất kháng khuẩn hoặc làm thuốc. Do đó, loài mới Trâm ba hoa được đánh giá là có tiềm năng nghiên cứu về dược tính và ứng dụng sinh học trong tương lai.