Sau cuộc binh biến của lực lượng quân sự tư nhân Wagner ở Nga, Mỹ và châu Âu đã hướng sự chú ý đến một Belarus ngày càng khó lường. Các quan chức phương Tây lo ngại Minsk, đồng minh chủ chốt của Nga, có thể cung cấp “ngôi nhà mới” cho Wagner và đóng vai trò là nơi triển khai vũ khí hạt nhân của Nga.
Tuy nhiên cho đến nay, Mỹ và châu Âu vẫn chưa tìm được dấu hiệu rõ ràng cho thấy một trong hai kịch bản đang diễn ra. Trong khi các quan chức phương Tây đang giám sát chặt chẽ một doanh trại quân sự hình thành bên ngoài thủ đô Minsk sau cuộc nổi loạn ở miền Nam nước Nga, lực lượng Wagner dường như không tiến vào Belarus với quy mô lớn.
Một doanh trại quân đội cách thủ đô Minsk của Belarus 80km, ngày 7/7/2023. Ảnh: AP
Màn sương mù của Nga
“Có thể xảy ra trường hợp Wagner quyết định không chuyển đến đây”, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko cho biết hôm 5/7. Ông Lukashenko nói rằng lãnh đạo Wagner, ông Yevgeny Prigozhin, thậm chí không ở Belarus – ông ấy đang ở Nga.
Tổng thống Vladimir Putin tháng trước cho biết các cơ sở cần thiết ở Belarus để cất giữ vũ khí hạt nhân chiến thuật của Nga sẽ sẵn sàng từ ngày 7/7.
Tuy nhiên, các quan chức phương Tây cũng không thấy dấu hiệu nào cho thấy điều đó. Belarus dường như vẫn chưa có cơ sở hạ tầng phù hợp để chứa vũ khí hạt nhân của Nga và có thể sẽ mất vài tháng, thậm chí lâu hơn để điều đó khả thi về mặt kỹ thuật.
Hình ảnh vệ tinh hiện có cũng không cho thấy bất kỳ dấu hiệu nào về sự chuẩn bị và an ninh vốn là tiêu chuẩn tại một cơ sở hạt nhân của Nga. Cũng không rõ có bao nhiêu đầu đạn hạt nhân của Nga sẽ được triển khai tới Belarus.
“Chúng ta đang ở trong màn sương mù. Nga sẽ có hành động gì? Chúng ta không biết. Ông Putin không cần phải đặt vũ khí hạt nhân chiến thuật ở Belarus để sử dụng chúng. Nhưng Mỹ lo ngại về việc vũ khí hạt nhân chiến thuật của Nga có thể được đặt ở Belarus cùng lúc các chiến binh Wagner chuyển tới đây”, ông Max Bergmann, Giám đốc nghiên cứu về Nga và châu Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nêu quan điểm.
Quyền chỉ huy và kiểm soát hạt nhân của Nga
Các quan chức Mỹ vẫn còn nhiều câu hỏi về cách Nga sẽ bảo vệ kho vũ khí của mình ở Belarus khỏi phá hoại. Nhưng khi nói đến quyền chỉ huy và kiểm soát, Tổng thống của Putin chắc chắn sẽ không để cả Wagner và Tổng thống Belarus Lukashenko tiếp cận kho vũ khí hạt nhân của Nga.
Tổng cục 12 của Bộ Quốc phòng Nga kiểm soát kho vũ khí hạt nhân của nước này kể từ sau khi Liên Xô tan rã. Các chuyên gia cho rằng sẽ rất ngạc nhiên nếu một cơ quan khác được giao quyền kiểm soát bất kỳ đầu đạn hạt nhân chiến thuật nào ở Belarus. Theo CNN, một sĩ quan cấp cao của Tổng cục 12 đã đến Belarus vào mùa xuân năm nay.
Tuy nhiên, mối quan hệ thân thiết của Tổng thống Lukashenko với Tổng thống Putin và vai trò bất ngờ của nhà lãnh đạo Belarus trong việc dập tắt cuộc nổi loạn của Wagner ở Nga, đã khiến các nhà phân tích tình báo phương Tây cảnh giác về những gì có thể xảy ra tiếp theo. Đây cũng là chủ đề thảo luận chính giữa các đồng minh NATO trước hội nghị thượng đỉnh vào tuần tới ở Vilnius, Litva.
Tên lửa đạn đạo tầm ngắn Iskander. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga.
Một số quan chức Mỹ cũng lo ngại ông Putin có thể đưa ra thông báo liên quan đến sự hiện diện của Nga tại Belarus trong thời gian diễn ra hội nghị thượng đỉnh NATO.
Cho dù có bất cứ thông báo quan trọng nào từ Nga trong tuần tới hay không, NATO cũng đã lo ngại khả năng Wagner mở rộng sang Belarus. Ba Lan đang yêu cầu Liên minh châu Âu tài trợ thêm để tăng cường an ninh biên giới trong bối cảnh lo ngại Wagner sẽ tái lập ở nước láng giềng Belarus.
Thủ tướng Latvia cho biết, Wagner có thể cố gắng thâm nhập vào châu Âu từ một điểm mới ở Belarus. Trong khi đó, Tổng thống Litva nhận định Wagner có thể “xuất hiện ở Belarus bất cứ lúc nào và không ai biết khi nào họ có thể chống lại chúng ta”.
Ngày 7/7, lãnh đạo các nước nói trên đã viết một lá thư gửi tới Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg và những người đứng đầu liên minh, cảnh báo về mối đe dọa “do các hành động gây hấn của Nga và tình hình đang phát triển ở Belarus”.
Theo Nhóm truyền thông của Tổng thống Litva, bức thư có đoạn viết: “Sự hợp tác giữa Nga và Belarus đã làm xấu đi an ninh của khu vực và của toàn bộ khu vực châu Âu-Đại Tây Dương.
Bà Angela Stent, Giám đốc nghiên cứu về Nga tại Đại học Georgetown (Mỹ), cho biết: “Việc Nga chuyển một phần kho vũ khí hạt nhân của mình tới Belarus là một điều gì đó mới mẻ, chúng tôi không biết ý định là gì, vì vậy việc Ba Lan hay các nước lân cận lo ngại là hoàn toàn hợp lý”.
Dấu hiệu của Wagner ở Belarus
Các quan chức Mỹ và châu Âu không thấy dấu hiệu cho thấy quân đội Wagner đã chuyển tới Belarus với số lượng lớn, thậm chí có vẻ như ông Prigozhin cũng không ở đây.
Trả lời CNN hôm 6/7, Tổng thống Lukashenko nói rằng ông Prigozhin hiện đang ở St. Petersburg, Nga, mặc dù đã đạt được thỏa thuận với Tổng thống Putin gần hai tuần trước, trong đó ông đồng ý sang Belarus vì vai trò tổ chức cuộc nổi loạn của Wagner.
Giới tình báo phương Tây đã theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu cho thấy một doanh trại quân sự cách Minsk khoảng 80km về phía Đông Nam đang được khôi phục, có thể là để lực lượng Wagner sử dụng. Chính phủ Belarus ngày 7/7 đã cho các phương tiện truyền thông nước ngoài tham quan nơi này.
Theo các quan chức phương Tây, công việc tại trại dã chiến này dường như có từ trước cuộc nổi loạn của Wagner ở Nga.
Trong khi đó, Thứ trưởng Quốc phòng Belarus Leonid Kasinsky hôm 7/7 nói rằng hoàn toàn không có mối liên hệ nào giữa doanh trại này và Wagner.
“Doanh trại này được thiết lập để huấn luyện cả quân đội và đại diện của chính quyền dân sự trong kế hoạch triển khai hệ thống phòng thủ lãnh thổ”, ông Kasinsky nói.
Ông cho biết thêm, Tổng thống Lukhashenko đã nói rằng nếu Yevgeny Prigozhin cùng với các chỉ huy Wagner quyết định đến Belarus, doanh trại này cùng với những nơi khác có thể được cung cấp cho họ”.
Tuy nhiên, với việc Prigozhin hiện đã bị cắt phần lớn, thậm chí có thể nói là tất cả, nguồn tài trợ từ Điện Kremlin, không rõ liệu ông này có thể duy trì một lực lượng Wagner quy mô lớn bên trong Belarus hay không và liệu Tổng thống Lukashenko có cho phép ông ta làm như vậy hay không.
Nhà lãnh đạo Belarus nói rằng nếu Wagner chuyển đến Belarus, họ sẽ phải ký hợp đồng với chính phủ Belarus - điều mà Prigozhin đã từ chối thực hiện với Bộ Quốc phòng Nga trước cuộc nổi loạn.
“Khi họ quyết định đặt trụ sở tại Belarus, chúng tôi sẽ soạn thảo hợp đồng với họ. Mọi thứ sẽ được nêu cụ thể trong đó. Khuôn khổ mà lực lượng này hoạt động sẽ được xác định ở cấp độ luật hoặc sắc lệnh của tổng thống”, ông Lukashenko cho biết hôm 6/7.