Vậy là bộ phim bom tấn khoa học viễn tưởng đầu tiên trong năm 2022 đã ra rạp: Moonfall kể về sự kiện Mặt Trăng rơi khỏi quỹ đạo và đe dọa Trái Đất bằng một thảm họa diệt vong lần thứ 6. Những kịch bản phim thế này thường chứa rất nhiều tình tiết kịch tính, nhưng chúng cũng đặt ra cho chúng ta rất nhiều câu hỏi. Chẳng hạn như:
Điều gì sẽ xảy ra nếu bầu khí quyển của chúng ta đột nhiên bị xé toạc, và oxy bắt đầu tràn ra ngoài không gian như một tấm đệm khí bị rách? Mặt Trăng phải chăng là một vệ tinh nhân tạo, nó hoàn toàn rỗng ruột và đã được ngụy trang bởi công nghệ ngoài hành tinh?
Liệu chính phủ Hoa Kỳ có thể ngăn chặn một thảm họa vũ trụ sắp xảy ra, chỉ bằng cách bắn một tên lửa hạt nhân vào lõi của Mặt Trăng, một vệ tinh khổng lồ?
Nhưng Moonfall cũng đặt ra một câu hỏi hết sức thực tế, là thứ mà các phi hành gia và bác sĩ theo dõi sức khỏe của họ ở NASA vẫn luôn phải đối mặt hằng ngày: Điều gì sẽ xảy ra nếu họ bị tiêu chảy trong không gian?
Cũng phải nói rằng bộ phim không có bất kỳ tình tiết nào tả thực tình huống đó. Nhưng nó bỏ ngỏ khả năng một nhân vật, một phi hành gia bất đắc dĩ mắc Hội chứng ruột kích thích (IBS), phải lên tàu bay vào không gian ngay lập tức mà không kịp vào nhà vệ sinh.
Khả năng anh ta bị tiêu chảy ở trên đó là khá lớn. Nhưng rất may, "IBS không phải là một yếu tố loại trừ ngăn bạn bay vào không gian hay tham gia ứng tuyển vị trí phi hành gia cho NASA", Mika McKinnon, cố vấn khoa học cho Moonfall, một nhà địa vật lý và nhà nghiên cứu thảm họa cho biết.
Theo một báo cáo rủi ro do Dự án Nghiên cứu Con người của NASA công bố vào năm 2016, "vì nhiều nguyên nhân một số trường hợp tiêu chảy đã được báo cáo trên các chuyến bay vũ trụ".
Nhưng báo cáo chỉ dừng lại ở đó, một dòng ngắn ngủi mang tính chất thông báo thông tin. Chúng ta không biết phi hành gia nào thực sự bị tiêu chảy, trong chuyến bay hay nhiệm vụ năm nào, do đó không thể tìm gặp họ để phỏng vấn.
Vậy nên, cách tiếp cận nhanh nhất là hãy đến hỏi bác sĩ của NASA, những người chăm sóc mọi khía cạnh sức khỏe của phi hành gia, bao gồm cả vấn đề đường ruột của họ.
1. Các phi hành gia phải đi vệ sinh theo kiểu chia ca
Josef Schmid, một bác sĩ tại NASA xác nhận chương trình không gian của Mỹ đã tính đến toàn bộ các vấn đề liên quan đến đi cầu, bao gồm cả chuyện phi hành gia bị tiêu chảy.
Bụng dạ ai chẳng có lúc có vấn đề, dù họ có là phi hành gia hay người bình thường đi chăng nữa, Schmid nói. "Có một điều mà tôi đã được dạy từ khi còn là một sinh viên trong trường y, điều mà cho tới tận bây giờ tôi vẫn còn nhớ: Không có một ai thực sự khỏe mạnh một cách hoàn hảo, chỉ có người mà chúng ta chưa khám kỹ mà thôi".
Trên thực tế, ngay cả những phi hành gia khỏe mạnh nhất cũng có thể gặp phải các tình trạng đi cầu không tự chủ, như hầu hết những người bị hội chứng ruột kích thích đang ở trên mặt đất.
Các phi hành gia đi vệ sinh trong vũ trụ như thế nào?
Vấn đề là trên Trạm vũ trụ quốc tế ISS, bạn chỉ có 2 phòng vệ sinh, một trong số đó thậm chí cả hai còn có thời gian bị hỏng vì trục trặc. Số phi hành gia mà ISS duy trì là khoảng 6-7 thành viên, lúc đỉnh điểm còn lên tới 13 người. Do đó, các phi hành gia thường phải phân chia đi vệ sinh theo ca để tránh việc trùng lịch nhau.
Thật kỳ lạ khi phải đi vệ sinh theo ca, nhưng điều đó cũng được tính là một phần trong ngày làm việc của họ. Trên Trạm vũ trụ quốc tế, mọi thứ, mọi nhiệm vụ đều được phân lịch rất rõ ràng.
Trớ trêu thay, đi vệ sinh không phải là một điều gì đó mà bạn muốn là được. Vậy nên đa phần các phi hành gia vào nhà vệ sinh đều phải cố rặn. Bác sĩ Schmid nói rằng dù có lên lịch nhưng không một ai có thể giữ một lịch trình đi vệ sinh hoàn hảo. Do đó, các phi hành gia được khuyến khích nên rặn hết phân ra trong ca vệ sinh của họ.
Và phần ngược lại cũng vậy, có những lần bạn sẽ phải nhịn cho đến ca của mình. Nhưng nếu bạn thực sự bị tiêu chảy và cần vào nhà vệ sinh khẩn cấp, bạn sẽ phải đàm phán với người đang ở trong đó, một phi hành gia đang phải cố rặn trong ca vệ sinh của mình.
2. Các phi hành gia dễ bị táo bón hơn là tiêu chảy
"Là một bác sĩ của NASA, một trong những điều tôi hỏi các phi hành gia mỗi ngày, sau khi họ lên quỹ đạo là: 'Anh/chị ăn như thế nào?'. Câu tiếp theo sau đó là 'Anh chị đi vệ sinh có tốt không?", Schmid nói.
Ông cho biết thêm hầu hết các phi hành gia trong thời gian đầu lên quỹ đạo đều bị táo bón. Đó là bởi các chuyến bay này đều đặt họ vào tình huống căng thẳng. Mà căng thẳng thì có thể gây rối loạn đường ruột theo cả hai chiều hướng, tiêu chảy hoặc táo. Trọng lực và thói quen ăn uống là yếu tố còn lại đẩy các phi hành gia về phía sau nhiều hơn.
Cụ thể, trong quá trình phóng tàu lên quỹ đạo, phi hành gia sẽ phải ngồi vào một vị trí với chân để ngang tim. Tư thế này khiến chất lỏng tích tụ và khiến họ dễ buồn đi tiểu. Do đó để tránh cơn buồn xảy ra ngay giữa khoảng thời gian quan trọng, các phi hành gia thường hạn chế uống nước trước ngày phóng của mình.
Uống ít nước thì sẽ gây táo bón, và do đó, những ngày đầu tiên trên trạm vũ trụ ISS của các phi hành gia thường là những ngày đi cầu khó khăn. Thật may, NASA đã sắp lịch làm việc nhẹ nhàng cho họ trong những ngày đó.
Vì vậy, các phi hành gia có thể yên tâm nếu họ không rặn được ra hết chất thải trong ca đi vệ sinh của mình, họ có thể trở lại vào một ca khác để làm điều đó, miễn là không trùng lịch với các phi hành gia khác.
3. Phân từng bay tự do trong tàu vũ trụ
Trở lại với chuyến bay từ mặt đất lên quỹ đạo, câu hỏi đặt ra là nếu phi hành gia không nhịn được thì sao? Thực sự thì trên các phương tiện phóng như tàu Soyuz của Nga, phi hành gia sẽ phải mặc một bộ bỉm siêu thấm, thứ mà họ có thể đi tiểu vào đó.
Còn chuyện đi cầu, họ có một cái bô. Phi hành gia được hướng dẫn bọc ra bên ngoài chiếc bô một túi nilon 3 lớp, đại tiện vào đó rồi gói chất thải lại. Nhưng quay trở lại sứ mệnh Apollo ở những năm 1960-1970, các thành viên phi hành đoàn thậm chí còn chẳng có cái bô nào.
Họ chỉ được hướng dẫn dán túi nilon trực tiếp vào mông rồi đại tiện thẳng vào đó. Và trên đường từ Trái Đất tới Mặt Trăng, môi trường không trọng lực sẽ khiến phân bay lơ lửng. Phi hành gia sẽ phải dùng tay để tóm chúng lại. Tất nhiên là thường thì họ chỉ động bên ngoài túi nilon thôi.
Cũng bởi vậy mà có một lần cá biệt trên sứ mệnh Apollo 10, các phi hành gia đã tìm thấy một nhúm cỏ bay lơ lửng trong tàu. Nó đã khiến chỉ huy trưởng Tom Stafford phải thốt lên: "Ô, ai đã làm điều đó?".
Kết quả là chẳng ai nhận cả, đám cỏ ấy vẫn là một bí ẩn. Nhưng bạn có thể đoán mà, nếu một phi hành gia để phân của mình lơ lửng trong không khí, dù chỉ một chút thôi, cỏ có thể mọc ra từ đó.
4. Phân của các phi hành gia được thả vào khí quyển và sẽ cháy như sao băng
Ngày nay, để giảm thiểu các sự cố liên quan đến phân trong vũ trụ, các phi hành gia sẽ được lựa chọn uống thuốc xổ trước khi cất cánh. Điều này sẽ giúp họ tránh cảm giác buồn đi cầu khẩn cấp trên đường bay.
Toàn bộ phi hành đoàn ISS cũng phải tuân thủ một chế độ ăn và lịch trình uống nước được giám sát nghiêm ngặt. Một phần nhằm mục đích duy trì sức khỏe cho họ, nhưng cũng là để đảm bảo chuyện dùng nhà vệ sinh được suôn sẻ.
"Tất cả các phi hành gia đều phải trải qua quá trình huấn luyện sử dụng nhà vệ sinh", bác sĩ Schmid cười nói. Bồn cầu trên ISS khác với bồn cầu dưới mặt đất, nó giống như một chiếc máy hút bụi và có thể hút chất thải của bạn vào bên trong.
Với lực hút từ máy này, tàu vũ trụ sẽ hạn chế được các sự cố giống như trên Apollo 10. Nhưng cả Schmid và McKinnon đều cố gắng giải thích, chiếc máy hút không đơn thuần là hút chất thải của phi hành gia rồi thổi nó ra ngoài không gian.
Đó là bởi phân và nước tiểu rất có thể sẽ tụ lại gần nhau, và dính ngay vào bề mặt bên ngoài tàu vũ trụ hoặc vệ tinh. Thay vào đó, chất thải trên ISS đều được đóng gói lại, sau đó họ đưa nó sang các con tàu chở hàng vẫn tiếp tế cho các phi hành gia.
Khi con tàu trở về khí quyển, toàn bộ chất thải mới được phóng ra ngoài, chúng sẽ bốc cháy trong quá trình đó như những ngôi sao băng.
Trở lại với Moonfall, dường như các nhà du hành đã sử dụng một con tàu vũ trụ kiểu cũ giống với tàu trong sứ mệnh Apollo. Vì vậy, nếu chàng phi hành gia nghiệp dư bất đắc dĩ bị tiêu chảy trong chuyến đi từ Trái Đất tới Mặt Trăng, anh ta sẽ được nhân vật chính (là một phi hành gia NASA kỳ cựu) hướng dẫn cách sử dụng túi nilon dán vào mông.
Những cũng phải dặn anh chàng đó cẩn thận, nếu không cỏ sẽ lại mọc đầy trong tàu vũ trụ của họ.