Nghệ sĩ duy nhất "Từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam"
NSND Tường Vi (sinh ngày 19/8/1938) tại Tam Kỳ, Quảng Nam) trong một gia đình không có truyền thống nghệ thuật. Nhưng trong gia đoạn 1095-1951, qua những buổi sinh hoạt văn nghệ của bộ đội tại sân nhà bà ngoại, cô gái Tường Vi lúc đó dần thuộc những bài hát cách mạng, trữ tình và nuôi dưỡng tình yêu với âm nhạc.
Năm 16 tuổi, sau cú sốc bà ngoại mất vì bom đạn, cô gái Tường Vi lên đường nhập ngũ và trở thành y tá tại Viện Quân y 108 để được chữa trị cho các chiến sĩ. Trong quá trình chăm sóc thương binh, bà thường đàn guiutar và hát cho các chiến sĩ nghe để xoa dịu vết thương. Vì thế, bà được điều sang Đoàn ca múa Tổng cục Chính trị hoạt động chuyên nghiệp. Cũng từ đó, bà bắt đầu học thanh nhạc và bộc lộ rõ chất giọng nữ cao vang, sánh lanh lảnh như chim hót của mình. Năm 1962, nữ nghệ sĩ thi đỗ vào Khoa Thanh nhạc Nhạc viện Hà Nội. Tới năm 1974, bà theo học tại Nhạc viện Sofia, Bulgaria. NSND Tường Vi được đào tạo bài bản về thanh nhạc, nắm vững các kỹ thuật thanh nhạc cổ điển phức tạp.
Trong những năm tháng chiến tranh, NSND Tường Vi theo đoàn văn công đi biểu diễn nhiều nơi, dùng "tiếng hát át tiếng bom". Bà là 1 phần của thế hệ nghệ sĩ đầu tiên phục vụ các thương binh, "chữa lành" vết thương thể xác và cả tinh thần để họ quên đi cơn đau. NSND Tường Vi có tiếng hát đa dạng, thể hiện được nhiều dòng nhạc, từ bán cổ điển, cách mạng tới dân ca. Giọng ca của bà gắn liền với nhiều ca khúc cách mạng bất hủ như Cô gái vót chông, Tiếng đàn Ta Lư, Bóng cây Kơ-nia, Người lái đò trên sông Pô Cô, Tháng Ba Tây Nguyên, Suối Lê Nin, Hoa Pơ Lang…
NSND Tường Vi ghi dấu ấn sâu đậm nhất trong lòng khán giả khi thể hiện ca khúc “Cô gái vót chông” (Hoàng Hiệp, thơ Lô Mô Y Choi). Ở bái hát “Cô gái vót chông”, bà dùng kỹ thuật staccato (hát nẩy, hát tách) bằng giọng óc để giả tiếng chim vô cùng sinh động, ấn tượng, khiến người nghe như cảm nhận được màu sắc thiên nhiên, khung cảnh của núi rừng đại ngàn hiện ra qua từng nốt nhạc. Phần thể hiện “Cô gái vót chông” của NSND Tường Vi đã trở thành khuôn mẫu kinh điển cho mọi thế hệ ca sĩ sau này. Kể từ khi bản thu của bà ra đời, mọi ca sĩ sau đó đều phải thực hiện staccato khi hát “Cô gái vót chông”.
Không chỉ tỏa sáng trong lĩnh vực ca hát, NSND Tường Vi còn để lại những dấu son trong sự nghiệp sáng tác, trong đó nổi bật là tác phẩm "Phi đội ta xuất kích" - một trong 10 bài hát truyền thống của Lực lượng Vũ trang Nhân dân Việt Nam. Những ca khúc thiếu nhi của bà cũng để lại ấn tượng như: "Đời cho em những nốt nhạc vui", "Trái tim ơi đừng buồn", "Ước mơ của bé là hòa bình"...
Cố NSNS Tường Vi chụp ảnh cùng cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp
Năm 1993, bà được phong tặng danh hiệu NSND cho những cống hiến nghệ thuật của mình. Trong sự nghiệp, bà sáng tác hơn 50 ca khúc và là một trong những nghệ sĩ hiếm hoi được ghi tên trong Từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam (xuất bản 1996).
NSND Tường Vi từng đoạt nhiều giải thưởng như Huy chương Vàng tại Liên hoan giọng hát hay toàn quốc (1962). Huy chương Vàng tại Liên hoan ca nhạc quốc tế Sofia (1968), Liên hoan nhạc quốc tế Berlin (1969) và nhiều giải thưởng trong nước khác… Bà được Nhà nước khen thưởng Huân chương Quân công hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Chiến công hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất...
Trái tim nhân hậu, bao dung
Khi còn trẻ, NSND Tường Vi dùng tiếng hát của mình để "chữa lành" vết thương cho những chiến sĩ ngoài chiến trường. Khi nghỉ hưu ở tuổi 55, bà dành tâm huyết và tấm lòng để giúp đỡ những mảnh đời mồ côi, khuyết tật, có hoàn cảnh khó khăn với Trung tâm Nghệ thuật Tình thương Bồi dưỡng tài năng trẻ trực thuộc Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam tại Hà Nội. Sau đó, bà tiếp tục thành lập chi nhanh ở Đà Nẵng và Quảng Nam. Bà cùng các nhạc sĩ, nghệ sĩ, giáo viên tâm huyết, các nhà hảo tâm trong và ngoài nước góp phần phục hồi tâm hồn cho nhiều trẻ em thiệt thòi, phát hiện, nâng đỡ và giúp các em khẳng định tài năng nghệ thuật của mình.
Theo Tiền Phong, nhạc sĩ khiếm thị Hà Chương – một người được NSND Tường Vi nâng đỡ khắc cốt ghi tâm, coi bà là người mẹ thứ hai, người thầy vĩ đại. "Tuy không sinh ra con nhưng với con mẹ không khác gì mẹ ruột. Cảm ơn mẹ đã khai sinh ra nghệ danh Hà Chương của con. Cho đến thời điểm này con vẫn chưa thực sự tin là mẹ đã đi xa. Bao nhiêu kỷ niệm giữa mẹ và con lại ùa về trong con rõ mồn một tưởng chừng như mới ngày hôm qua…", nhạc sĩ Hà Chương chia sẻ
NSND Tường Vy là người sống kín đáo trước truyền thông. Chiều 11/5/2024, bà qua đời ở tuổi 86, sau thời gian mắc bệnh nặng. Dù giọng hát huyền thoại ấy đã an nghỉ, nhưng những cống hiến trong nghệ thuật của bà vẫn mãi trường tồn trong lòng khán giả yêu âm nhạc.