Tại Zamashegu, một vùng nông nghiệp với khoảng 1.000 nhân khẩu phía Bắc Ghana, bốn chiếc máy cắm điện được đặt trong hai chiếc lều ven đường, phát ra những âm thanh lách cách và những ánh sáng nhiều màu biến hóa trên nền bức tường ảm đạm xung quanh.
Trò chơi từ những chiếc máy đánh bạc như một thỏi nam châm. Dần dần, những người dân rời bỏ đồng ruộng. Trẻ em ở nhà không đến trường. Thay vào đó, mọi người xếp hàng đợi đến lượt chơi cả ngày, cho đến khi rỗng túi hoặc cả làng hết tiền.
Khoảng hai lần một tuần, một người Trung Quốc đến với chiếc xe tải nhỏ. Anh ta mở khóa những chiếc máy, cho những người trông giữ máy một ít tiền và lái đi mang theo 100$ tiền xu và nhiều dân làng hiểu rằng đó là niềm hi vọng tương lai của cộng đồng họ.
Sức ảnh hưởng của Trung Quốc tại châu Phi ngày càng gia tăng trong suốt nhiều thập kỷ - Trung Quốc cũng vượt qua Hoa Kỳ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của lục địa này năm 2009. Và Ghana, đất nước Tây Phi đang phát triển nhanh chóng với 26 triệu dân bên bờ Đại Tây Dương, là một trong những quốc gia hưởng lợi nhiều nhất từ mối quan hệ này.
Bắc Kinh đã đầu tư xây dựng đường sá, đập nước, sân vận động, bệnh viện và những tòa nhà chính phủ Ghana; những hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc cũng tràn ngập nước này.
Thương mại giữa hai nước đạt 6.6 tỷ USD năm 2016, tăng hơn rất nhiều mức gần 100 triệu USD năm 2000. Giới quan chức Ghana rất vui mừng trước sự tăng trưởng trên; vào tháng 2 vừa qua, Bộ trưởng Tài Chính Kenneth Ofori-Atta kêu gọi “tăng cường mối quan hệ” với Bắc Kinh.
Dân làng quây xung quanh hai chiếc máy đánh bạc tại Zamashegu, miền Bắc Ghana. Ảnh: Noah Fowler / For The Times
Tuy nhiên các doanh nghiệp Trung Quốc tại Ghana đang ngày càng vượt qua mức giới hạn mà nhà nước đã quy định và sự hiện diện ngày càng nhiều người Trung Quốc nhập cư chuyên bán hàng giá rẻ chất lượng kém gây phẫn nộ cho những người buôn bán địa phương.
Năm 2013, chính quyền Ghana đã bắt giữ 168 người nhập cư Trung Quốc vì tình nghi khai thác vàng trái phép, theo báo cáo về sự tàn phá môi trường và bất ổn xã hội.
Rồi sau đó đến tệ nạn đánh bạc.
"Những tướng cướp một tay" đến từ Trung Quốc
"Tướng cướp một tay", biệt danh người Mỹ đặt cho máy đánh bạc bằng thẻ. Là hình thức người đánh với máy bằng cách bỏ các đồng xèng vào khe rồi giật tay quay. Đây là phiên bản đầu tiên của các máy đánh bạc dùng nút bấm.
Những chiếc máy đánh bạc bắt đầu xuất hiện khắp các vùng nông thôn Ghana đầu năm ngoái. Mặc dù chưa xác định được phạm vi của hiện tượng này nhưng những cuộc phỏng vấn với hàng chục dân làng và các quan chức tại miền Bắc Ghana– một khu vực diện tích tương đương với bang West Virginia (Mỹ), với khoảng 2.5 triệu dân, đã chỉ ra những chiếc máy đã lan rộng và gây ra nạn nghiện cờ bạc mà chính phủ không thể, hoặc không muốn ngăn chặn.
Esther Armah, người dẫn chương trình phát thanh kiêm giảng viên trường Đại học Webster tại Accra nói: “Với tôi những gì Trung Quốc đang làm ở đây chính là chủ nghĩa thực dân về kinh tế. Một phần thử thách của Ghana là tạo nên một nền kinh tế trước hết phải phục vụ cho người dân Ghana. Chúng tôi không làm được điều đó. Nền kinh tế của chúng tôi đang phục vụ cho người nước ngoài trước”.
Alexander Afenyo-Markin, một thành viên Nghị viện quận Efutu gần Accra, cách miền Bắc khoảng 300 dặm về phía nam cho biết, chính quyền địa phương đã không cứng rắn thực hiện các biện pháp hành pháp và những quan chức chính phủ, bị giới hạn bởi luật pháp Ghana đôi khi không có quyền hạn để giúp đỡ.
Ông nói: “Hầu hết những tụ điểm đánh bạc kiểu này hoạt động dù chưa được cấp phép”. Ông biết 15 tụ điểm tại Efutu được vận hành bởi một vài công ty Trung Quốc. “Hiện có nhiều trẻ em bỏ học để chơi và tệ nạn này cũng góp phần làm gia tăng tình trạng trộm cắp”.
Ông kêu gọi nghị viện Efutu cần thành lập một lực lượng đặc nhiệm để trấn áp tình trạng trên. Ông nói: “Là một thành viên nghị viện, tôi không có khả năng này. Tôi chỉ có thể vận động mà thôi.”
Miền Bắc là khu vực đặc biệt dễ bị tổn thương. Khoảng nửa dân số ở đây sống dưới mức nghèo khổ. Nhiều làng còn chưa có nước sạch. Tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em cao. Nhưng những chiếc máy đánh bạc lại xuất hiện ở khắp nơi, dù hầu hết đều được lắp đặt ở những vị trí khó phát hiện như trong hiệu thuốc, nơi cất giấu thì đầy bụi bẩn, xung quanh là những trẻ nhỏ.
Trưởng làng Ubor Dawuni Wumbe tại làng Bunbong. (Noah Fowler / For The Times)
Ban đầu, ông Ubor Dawuni Wumbe thậm chí còn không chú ý đến những chiếc máy này.
Wumbe, trưởng làng Bunbong, một ngôi làng với .500 dân ở trung tâm của vùng. Ông sống trong một khu lêu trắng yên tĩnh, có nhiệm vụ điều hành và giám sát các công việc của làng, giải quyết các tranh chấp của người dân. Nhưng đến một ngày, ông "nhận thấy một chiếc ô tô luôn đỗ tại đây”. Tài xế là người Ghana còn hành khách trông giống người Trung Quốc.
Vào giữa năm 2016, chính phủ Ghana hoàn thành tuyến đường cao tốc tại miền Bắc, rút ngắn thời gian di chuyển từ vài tiếng xuống còn 30 phút từ Bunbong đến quận Yandi – một trung tâm thương mại cách đó 18 dặm.
Wumbe nói: “Đột nhiên tôi nghĩ người Trung Quốc đã nhận ra cách để tiếp cận. Đây vẫn là một mảnh đất hoàn toàn mới chưa được khai phá, nơi mà họ có thể lợi dụng sự thiếu hiểu biết hay cảm xúc của con người để kiếm lời”.
Chẳng bao lâu sau, ông bắt đầu thấy những chiếc máy đánh bạc ở khắp làng mà theo ông có đến khoảng 30 chiếc trần ngập ở 15 cửa hàng tiện ích, quán cà phê hay nhà dân. Chúng là những chiếc hộp thô: hộp bằng gỗ dán, có kích thước bằng chiếc tủ lạnh mini, đóng kín bằng chiếc khóa đã gỉ, với khe nhét đồng xu, khay kim loại và một mặt trước bằng nhựa mỏng.
Chúng được trang trí bằng hình những nhân vật nổi tiếng như Super Mario hay cầu thủ bóng đá Lionel Messi – đã bị bạc màu và dính bẩn. Một lần chơi tối thiểu từ 5-10 xu.
Chúng trở nên khá phổ biến, Wumbe nói: “Bạn đến đó và gần như bị hút vào đó. Mọi người không trở lại đồng ruộng nữa. Mọi người bắt đầu nghĩ đó là một cách kiếm thu nhập. Họ chơi cả ngày với hi vọng sẽ thắng. Nhưng bạn không bao giờ có thể thắng chiếc máy đó”.
Wumbe đã đấu tranh với những đại lý Trung Quốc, yêu cầu phải mang những chiếc máy đi. Họ tuân thủ, và sau đó quay lại hối lộ 6 quả bóng đá để ông thay đổi quyết định. Wumbe từ chối nó: “Chúng tôi biết nó sẽ phát sinh rất nhiều vấn đề trong tương lai gần. Bạn biết nó sẽ mang đến nghiện ngập, mại dâm, và trộm cắp.”
Nhưng hầu hết các làng đều không làm gì cả. Tính trên toàn bộ vùng, những chiếc máy đánh bạc vẫn tràn ngập khắp nơi.
Wumbe nói: “Tôi nghĩ có nhiều người có cùng suy nghĩ với tôi. Chỉ đơn giản là không ai làm gì. Tất cả chúng ta chỉ ngồi đó và nói về chúng. Nhưng không ai hành động”.
Lũng đoạn làng quê yên tĩnh
Người dân Miền Bắc Ghana chủ yếu di chuyển bằng xe đạp và xe máy. Ảnh: Noah Fowler / For The Times
Cờ bạc tại Ghana là hợp pháp và cũng được quy định một cách nghiêm ngặt; những sòng bạc nằm dọc theo các tuyến phố tại Accra, và hình thức đánh bạc online, cá độ bóng đá hay xổ số còn phổ biến hơn nữa. Nhưng những chiếc máy đánh bạc đơn giản kiểu này và mối liên hệ giữa chúng với cờ bạc tuổi vị thành niên gây nên tranh cãi về mặt chính trị.
Vào tháng 1/2016, những quan chức tại quận Bolgatangam, cách Bunbong khoảng 2 tiếng chạy xe đã cấp phép một công ty Trung Quốc phân phối những chiếc máy đánh bạc ở các địa phương. Ngay lập tức, họ bị "ngập lụt" bởi những lời phàn nàn: trẻ em bỏ học để chơi, ăn trộm tiền từ bố mẹ.
Vào tháng 6, giấy phép của công ty bị thu hồi, nhưng vấn đề vẫn còn tồn tại. Đến tháng 9, họ thành lập một lực lượng cảnh sát đặc nhiệm và tiến hành rà soát, thu được 38 máy.
Theo hồ sơ của quận Bolgatana, những chiếc máy thuộc về công ty có tên là Pusheng Game Ghana Ltd., đăng ký tại một bưu điện tại Accra. Nhưng quan chức Bolgatanga không thể đưa ra thêm những thông tin chi tiết về công ty này. Nó không có website hay số điện thoại công khai; cũng không thể liên hệ với ban quan lý của công ty.
Ayimbila Abubakar Ateer, đại diện chính quyền Bolgatanga nói: “Trụ sở chính tại Accra. Nếu nó ở Accra, nó sẽ hoạt động trên toàn quốc”.
Truyền thông Ghana đưa tin, vào tháng 1/2017, các quan chức tại Kyebi – một thị trấn tại miền Đông Ghana, cách Bolgatanga khoảng 430 dặm, đã thu giữ 40 chiếc máy chơi bạc Trung Quốc, vì người chơi ở tuổi vị thành niên.
Theo trang tin tức nổi tiếng tại Ghana Adom Online, vào tháng 4, chủ máy đánh bạc người Trung Quốc đã đánh chủ một quán bar tại Awutu Breku – một thị trấn nhỏ tại trung tâm Ghana vì cho rằng anh ta ăn trộm chiếc máy. Kết quả chủ quán bar Isaac Akufu đã vào viện với những vết dao đâm.
Tuy nhiên, không phải tất cả chính quyền địa phương đều phản ứng lại với những chiếc máy đó một cách gay gắt. Yakubu Abubakari, Chủ tịch Hội đồng quận Mion - miền Bắc Ghana nói rằng, ông cảnh giác với những tác động xã hội của những chiếc máy nhưng chấp thuận sự tồn tại của nó.
Ban đầu chủ sở hữu những chiếc máy người Trung Quốc nhìn ông với sự lo sợ, nhưng sau đó họ thấy vui vẻ hơn khi ông đồng ý để họ hoạt động. Ông nói một thương nhân Trung Quốc đã đưa ông phong bì 150 cedis tiền Ghana (khoảng 30 USD) sau cuộc họp với hội đồng và ông đã nhận số tiền đó.
Ông nói, những chiếc máy chỉ là “một hình thức kinh doanh trong cộng đồng. Vì vậy người đánh bạc với chiếc máy là do họ tự muốn làm. Có người thắng, có người thua, tất nhiên vì đó là một trò chơi”.
Một buổi sáng thứ 7 tại Zamashegu, khoảng chục dân làng tập trung quanh khu lều của Azindo Nchegiri với hai chiếc máy đánh bạc Trung Quốc để phàn nàn với nhau. Bầu không khí đầy bụi bặm, nóng bức khiến ngay cả lũ gà dê cũng phải trốn bóng râm.
Nchegiri, một nông dân nói anh đã trông coi những chiếc máy đánh bạc cho người Trung Quốc trong khoảng một năm. Cứ ba ngày, người Trung Quốc lại đến lấy tiền từ đó và đưa cho anh một ít và lần nào anh cũng lại mất số tiền đó cho chiếc máy đánh bạc.
Anh nói, tổng cộng anh đã mất khoảng 115$, một khoản tiền khổng lồ với dân làng. Anh nói: “Tôi thích chơi. Nhưng tiền cứ mất dần. Điều đó thật chán nản”.
Wumbi Abubakr, 13 tuổi, nói rằng lần đầu tiên nhìn thấy chiếc máy khoảng một năm trước, thậm chí cậu bé còn không biết cho đồng xu vào đâu. Nhân viên đại lý đã dạy cậu cách chơi và ngay sau đó cậu ta bị nghiện trò chơi này.
“Cháu đã rất vui. Cháu cho tiền vào và thắng, âm thanh chiếc máy phát ra nghe thật thú vị. Cháu thắng 1.5 cedis (khoảng 34 xu), rồi cháu chơi tiếp và lại thắng. Cháu chơi tiếp cho đến khi trở về nhà với hai bàn tay trắng. Tối đó cháu không còn vui nữa”, Abubakr chia sẻ.
Những người dân khác không làm cách nào để thoát khỏi sức hút từ chiếc máy và những quan chức ở đây, không giống như ở làng Bunbong, họ không phản đối chiếc máy. Dân làng chơi đến nghiện, họ cầu nguyện vận may đến và những người trông giữ máy tại các làng thì không thể từ chối một nguồn thu nhập dễ dàng như vậy.
Jijiri Nchegiri, anh trai của Azindo, nói: “Một lần tôi nói với người Trung Quốc là hãy mang chiếc máy đi, vì tôi không thể chơi thắng. Nhưng anh ta không làm gì cả”.
Một nửa dân số Miền Bắc Ghana sống dưới mức nghèo nhưng những chiếc máy đánh bạc gần như có mặt ở khắp mọi nơi ở đây. Ảnh: Noah Fowler / For The Times
Đột nhiên, một đứa trẻ chạy lại đám đông và hét lên “người Trung Quốc” đến. Dân làng lao lên đường cao tốc, nơi có chiếc xe tải nhỏ màu trắng đỗ gần đó. Người tài xế Ghana, đứng bên đường nói chuyện điện thoại.
Một lúc sau, một người đàn ông Trung Quốc bước ra từ căn lều gần đó. Anh ta cao, mặc áo phông màu be và đội mũ bóng chày màu đen. Anh ta chỉ xưng họ của mình là Zhang. Anh ta nói đã từng làm đầu bếp tại Hohhot, thủ phủ của Khu tự trị Nội Mông Trung Quốc, nơi mà một công ty Trung Quốc đã giới thiệu với anh ta một cơ hội kinh doanh tại nước ngoài. Và bây giờ, anh ta ở Ghana đã được khoảng một tháng và dự định sẽ ở đây một năm.
Anh ta nói: “Tôi ở đây như một người lao động bình thường. Bởi vì người địa phương không biết cách kinh doanh, ông chủ của tôi đã đưa tôi đến đây”. Và khi đám đông gây áp lực, anh ta chỉ giữ im lặng; đôi mắt không thoải mái. Anh ta nói bận, rồi cùng người lái xe lên xe rời đi.