Nhóm lớn nhất toàn cầu cũng dính
Trong vụ Vạn Thịnh Phát, Hội đồng xét xử cấp sơ thẩm kiến nghị Cục 03 - Bộ Công an, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao trong quá trình điều tra giai đoạn 2 tiếp tục làm rõ vai trò, trách nhiệm của các công ty kiểm toán tại ngân hàng SCB, các kiểm toán viên có liên quan. Nếu đủ căn cứ, Hội đồng xét xử đề nghị xem xét xử lý đúng quy định. Đáng chú ý, hơn 10 năm qua, các công ty kiểm toán cho ngân hàng SCB đều là công ty lớn, thuộc nhóm Big4 (lớn nhất) toàn cầu: Ernst & Young (EY), Deloitte Việt Nam và KPMG.
Tại phiên tòa xét xử vụ án Vạn Thịnh Phát, HĐXX kiến nghị cơ quan tố tụng trong quá trình điều tra giai đoạn 2 của vụ án cần làm rõ vai trò, trách nhiệm của các công ty kiểm toán và kiểm toán viên liên quan tại ngân hàng SCB.
Trong thời gian kiểm toán cho ngân hàng SCB, các kiểm toán viên tại 3 công ty trên dường như không phát hiện điều gì bất thường. Các kỳ báo cáo phần lớn đều cho thấy “không thấy có vấn đề gì”, “phản ánh trung thực”, phù hợp với chuẩn mực kế toán... Chỉ tại báo cáo tài chính kiểm toán năm 2012 và báo cáo soát xét bán niên 2013, EY chỉ lưu ý một số vấn đề, trong đó có thanh khoản ngân hàng. Với báo cáo tài chính năm 2021, kiểm toán viên của KPMG Việt Nam chỉ lưu ý người đọc các thuyết minh liên quan phân loại nợ, dự phòng và khoản lãi dự thu thuộc đề án cơ cấu lại ngân hàng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2019-2020.
Trong vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản xảy ra tại Tập đoàn Tân Hoàng Minh, cơ quan tố tụng cũng cáo buộc các công ty kiểm toán ban hành báo cáo kiểm toán với nội dung không đúng thực tế. Các công ty kiểm toán có liên quan: Kiểm toán Nam Việt - Chi nhánh phía Bắc, CPA Hà Nội.
Với vụ án cựu Chủ tịch Tập đoàn FLC Trịnh Văn Quyết thao túng thị trường chứng khoán, nhóm công ty kiểm toán cũng bị xác định giúp sức “làm đẹp” báo cáo tài chính cho Công ty Faros, Cơ quan Cảnh sát điều tra (C01)- Bộ Công an đã làm rõ sai phạm của một số lãnh đạo, nhân viên thuộc Công ty TNHH Kiểm toán và Kế toán Hà Nội, Công ty TNHH Kiểm toán ASC (sau đổi tên thành Công ty TNHH Kiểm toán TTP). Đơn vị kiểm toán khai nhận cố tình làm sai vì hệ sinh thái FLC là khách hàng lớn.
Kết quả kiểm tra chất lượng dịch vụ kiểm toán năm 2023 của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước xếp loại không đạt yêu cầu với Công ty TNHH Kiểm toán TTP (bị đình chỉ tư cách được chấp thuận kiểm toán năm 2023); không xem xét chấp thuận năm 2024 với công ty này và 6 kiểm toán viên có hồ sơ kiểm toán không đạt yêu cầu. Các công ty như: Kiểm toán và Tư vấn A&C, Kiểm toán Nhân Tâm Việt, Kiểm toán Chuẩn Việt, Kiểm toán Nam Việt, Kiểm toán RSM Việt Nam và Kiểm toán Moore AISC cũng có kiểm toán viên bị xem xét không được chấp thuận kiểm toán trong năm 2024.
Làm đẹp hồ sơ để giữ chân khách hàng?
PGS.TS Nguyễn Hữu Huân, Trưởng bộ môn Thị trường tài chính (Trường đại học Kinh tế TP.HCM) cho rằng, trong vụ Vạn Thịnh Phát, Tân Hoàng Minh hay FLC, với những sai phạm tưởng chừng “con voi chui lọt lỗ kim”, kiểm toán không thể vô can. Kiểm toán làm việc trên hồ sơ, bằng chứng do doanh nghiệp cung cấp, nhưng bằng nghiệp vụ, kinh nghiệm, họ chắc chắn có thể phát hiện một số bất thường, chứng từ có rủi ro, nghi ngờ. Nhiệm vụ kiểm toán là thu thập, đánh giá, xác thực các bằng chứng, việc “bỏ lọt” bất thường gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư, Nhà nước.
Theo ông Huân, các công ty kiểm toán độc lập dễ vướng vào xung đột lợi ích, kiểm toán chặt thì mất khách, năm sau doanh nghiệp sẽ không ký hợp đồng. Ông Huân đặt vấn đề: “Qua các vụ việc xảy ra vừa qua, cần đặt trách nhiệm của công ty kiểm toán trước pháp luật ở mức cao hơn, xem xét xử lý nếu thiếu trách nhiệm gây hiệu quả nghiêm trọng. Cơ quan điều tra cần xem xét trách nhiệm của công ty kiểm toán tới đâu, liệu có liên đới. Như vụ án Vạn Thịnh Phát, Hội đồng xét xử kiến nghị cơ quan chức năng làm rõ trách nhiệm các công ty kiểm toán cho SCB hơn 10 năm”.
“Có thể bổ sung một quy định với hoạt động kiểm toán độc lập, như kiểm toán chéo, có đơn vị Nhà nước kiểm toán tiếp. Quy trình kiểm toán như với SCB, có sự tham gia của các công ty kiểm toán độc lập hàng đầu thế giới, thanh tra Ngân hàng Nhà nước,… khá chặt chẽ, nhưng vẫn phát sinh tiêu cực do vấn đề con người, tham ô, hối lộ”, ông Huân phân tích.
Theo Bộ Tài chính, đến ngày 29/2/2024, cả nước có 221 doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ kiểm toán và 2.343 kiểm toán viên hành nghề. Năm 2023, Bộ Tài chính đã thực hiện xử phạt vi phạm hành chính đối với 21 doanh nghiệp kiểm toán và 3 kiểm toán viên hành nghề.
Trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội về vấn đề kiểm toán có sai phạm, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc từng cho biết, điều này liên quan đến nhiều yếu tố, bao gồm: Năng lực của cán bộ kiểm toán ở các công ty kiểm toán, tinh thần trách nhiệm của những cán bộ làm công tác kiểm toán trực tiếp, không loại trừ trường hợp cấu kết, cố tình vi phạm pháp luật để làm sai.
Lấy ví dụ về vụ SCB, Bộ trưởng cho biết, những công ty kiểm toán hàng đầu thế giới đều vi phạm. Cái này do kiểm toán viên, chứ không phải từ công tác quản lý. Ông Phớc khẳng định, thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục siết chặt hoạt động quản lý hoạt động của các công ty kiểm toán, xử lý nghiêm các sai phạm.
Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, có tình trạng công ty kiểm toán chưa kiểm tra đầy đủ độ tin cậy của tài liệu, thông tin từ khách hàng cung cấp để làm bằng chứng kiểm toán. Một vài hồ sơ chưa xem xét đầy đủ rủi ro, gian lận trong việc ghi nhận doanh thu, chưa phù hợp với rủi ro thực tế của khách hàng. Các thủ tục kiểm toán được thiết kế chưa phù hợp với rủi ro được đánh giá…