Những ngôi nhà cổ với dấu ấn lịch sử là di sản văn hóa của cả một dân tộc. Bởi vậy việc quản lý nhằm đảm bảo hài hòa giữa các nhóm lợi ích, ví dụ như những người ủng hộ bảo tồn văn hóa với các nhà đầu tư phát triển bất động sản là điều vô cùng quan trọng.
Trong công tác bảo tồn, Singapore là một đại diện sáng giá cho thành công giữ gìn các di tích nhà cổ một cách thực dụng và hiệu quả. Dù là một đất nước còn non trẻ so với những quốc gia có bề dày lịch sử khác nhưng Singapore lại rất đa dạng về văn hóa với người gốc Trung Quốc, Malaysia, Ấn Độ...
Do đó, Singapore có rất nhiều nhà cổ với các di sản kiến trúc của những dân tộc khác nhau, từ khu phố người Hoa cho đến những công trình mang hơi hướng của đế quốc Anh thời còn thuộc địa. Thế nhưng Singapore cũng cần phát triển kinh tế bởi quốc gia này đất chật người đông.
Giàu qua đêm nhờ...nhà hàng xóm
Trái với những quốc gia khác, các khu nhà cổ của Singapore có tuổi đời ít hơn, thường không quá 200 năm kể từ khi người nước ngoài đặt chân lên đây vào năm 1819. Bởi vậy, động lực thu hút bảo tồn tại quốc gia này chỉ thực sự được coi trọng khi du lịch trở thành một trong những nguồn thu chính của đất nước kể từ thập niên 1980.
Điều đáng ngạc nhiên ở Singapore là những công trình nhà cổ được khoán cho giới tư nhân tự kinh doanh và bảo tồn. Chính phủ chỉ làm thí điểm một số dự án đầu để chứng minh cam kết hỗ trợ cũng như hiệu quả kinh tế thu được từ các di sản văn hoá.
Đối với Singapore, những khu nhà cổ hay di sản văn hóa là cơ hội đầu tư cho giới kinh doanh với hàng loạt chính sách miễn thuế.
Chính phủ phải đảm bảo rằng những nhà đầu tư vào các di sản này kinh doanh có lời từ du lịch, đồng thời quy định chặt chẽ về giá bất động sản cũng như kiến trúc, độ cao của các tòa nhà, không gian sống của người dân xung quanh nhằm không làm mất mỹ quan.
Thông thường, người dân hoặc các nhà đầu tư phải giữ phần vỏ các di tích nhưng có thể thay ruột, cơi nới thêm để cải tạo sinh sống hoặc kinh doanh mà không làm mất mỹ quan bên ngoài của toàn bộ công trình.
Những cư dân của Singapore thường nói vui rằng để trở thành tỷ phú qua đêm, mọi người có thể mua xổ số, được quy hoạch mặt bằng khi chính phủ mua lại nhà với giá cao hoặc nhà hàng xóm trở thành di tích văn hóa được bảo tồn.
Nguyên nhân chính là khi một ngôi nhà cổ được công nhận di tích, chính phủ sẽ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, cảnh quan khu vực nhằm kích thích du lịch và thu hút đầu tư. Hệ quả tất yếu là giá bất động sản quanh những khu nhà này đều tăng mạnh.
Chi phí bảo dưỡng, tu sửa các căn nhà cổ này thường do tư nhân chịu trách nhiệm và chính phủ miễn giảm phí phát triển, thuế cho họ. Thậm chí Singapore còn chấp nhận gia hạn thời gian sử dụng đất đến vĩnh viễn cho những người chấp nhận đầu tư vào các di tích nhà cổ này.
Hàng năm, chính phủ đều có thống kê đánh giá và tôn vinh cho cảnh quan của những di tích nhà cổ, qua đó kiểm tra cũng như cổ vũ việc tư nhân tham gia bảo tồn các di tích văn hóa mà vẫn phát triển được kinh tế.
Từ năm 1970 đến nay đã có hơn 7.000 ngôi nhà cổ được Singapore bảo tồn với sự tham gia của khoảng 6,5 triệu cá nhân. Bằng việc kết hợp với lợi ích vật chất, Singapore đã duy trì được các di sản tinh thần một cách hiệu quả và bền vững.
Chặng đường gian nan
Công cuộc bảo tồn di tích của Singapore đã phải đi qua khá nhiều giai đoạn trước khi có được những thành công như ngày nay.
Trên thực tế sau khi tuyên bố độc lập vào năm 1965, công tác bảo tồn nhà cổ của Singapore chẳng có gì tiến triển bởi đất nước còn đang tập trung dọn dẹp những khu ổ chuột và dồn mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế. Phải đến năm 1974 các chính sách bảo tổn mới được chính thức luật hóa và đến giữa thập niên 1980, công tác này mới có những tiến triển nhất định.
Sau các cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1985, Singapore thúc đẩy lại các ngành như du lịch để phục hồi và việc bảo tồn di sản được đặt lên trên hàng đầu. Do đất chật người đông, ít nguồn lực cho sản xuất nên dịch vụ và du lịch được ưu tiên cho phát triển kinh tế.
Dẫu vậy phải chờ đến thập niên 1990 thì giới tư nhân mới thực sự bị thu hút với các dự án bảo tồn của chính phủ. Trước đó Singapore đã phải xây dựng các chương trình thí điểm chứng minh bảo tồn di tích cũng có thể thu được lợi nhuận, đồng thời chứng minh cam kết giảm thuế, chi phí cùng các ưu đãi, đầu tư cho cơ sở hạ tầng quanh khu vực nhà cổ.
Thậm chí sau khi đã thành công thu hút tư nhân tham gia đầu tư bảo tồn, chính phủ còn liên tục giám sát, vinh danh và tuyên truyền những dự án tốt để thu hút thêm du khách, nâng cao danh tiếng cho doanh nghiệp.
Hàng loạt những phương tiện thông tin đại chúng, xuất bản, triển lãm hay phim tư liệu được thực hiện để nâng cao hình ảnh tư nhân đầu tư bảo tồn nhà cổ tại Singapore.
Đồng thời, chính phủ cũng liên tục trưng cầu dân ý để tiếp thu các ý kiến bảo tồn, qua đó quy hoạch khu nhà cổ cho hợp lý cũng như đảm bảo sự hài hòa của dự án.
Trong khi đó, việc trùng tu giữ vỏ ngoài và thay ruột cho các khu nhà cổ cũng có những quy định cực kỳ nghiêm ngặt, được phân loại thành nhiều cấp để đảm bảo lợi ích du lịch không làm hủy hoại các di sản văn hóa của Singapore.
Tất nhiên, nhiều chuyên gia hiện nay cũng lo lắng chính sách này của Singapore không còn hiệu lực khi mối lợi về đầu tư bất động sản lên cao, người ngày càng đông còn đất thì có hạn. Các dự báo cho thấy tổng dân số của Singapore có thể tăng từ 4,5 triệu người hiện nay lên 6,9 triệu vào năm 2030.
Do đó, rủi ro những khu nhà cổ bị phá dỡ cho các khu chung cư cho người ở trở nên ngày một cao tại Singapore.