Giữa nhịp sống ngày càng sôi động của trung tâm TP Cần Thơ, có một ngôi trường vẫn lặng lẽ đứng đó suốt hơn một thế kỷ, chứng kiến bao đổi thay của lịch sử và nuôi dưỡng không biết bao thế hệ học trò trưởng thành. Đó là Trường THPT Châu Văn Liêm - ngôi trường trăm tuổi không chỉ nổi tiếng bởi bề dày lịch sử, mà còn bởi tinh thần “dạy tốt học tốt” được tiếp nối bền bỉ qua nhiều thế hệ.
Trường có đến 4 mặt tiền (Ảnh: GD&TĐ)
Ngôi trường “trăm tuổi”
Ít ai ngờ rằng, lịch sử của Trường THPT Châu Văn Liêm bắt đầu từ hơn 100 năm trước. Năm 1917, chính quyền Pháp cho xây dựng một dãy nhà một trệt, một lầu dọc theo đường Capitaine d’Herbes (nay là đường Xô Viết Nghệ Tĩnh), ban đầu được dùng làm ký túc xá cho học sinh tiểu học.
Đến năm 1921, một dãy lầu thứ hai tiếp tục được xây dựng, nối liền hai dãy nhà cũ. Cũng từ đây, một lớp học bổ túc chương trình Cao đẳng tiểu học được mở ra, đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi cơ sở này chính thức mang tên Collège de Cần Thơ. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, trường vẫn chỉ là chi nhánh của Collège de Mỹ Tho và tiếp tục được xây dựng theo họa đồ thiết kế cho đến năm 1924 mới hoàn tất.
Trường Châu Văn Liêm vào những năm 1930 (Ảnh: Saigoneer)
Năm 1926, Collège de Cần Thơ chính thức tự lập, không còn phụ thuộc vào Collège de Mỹ Tho, với chương trình học gồm 4 lớp bậc học. Đến năm 1945, trường mang tên Trung học Phan Thanh Giản - cái tên gắn liền với ký ức của nhiều thế hệ học sinh miền Tây Nam Bộ.
Giai đoạn 1956 - 1975, trước áp lực gia tăng nhanh chóng của số lượng học sinh, Bộ Giáo dục cũ quyết định chia đôi Trường Phan Thanh Giản để thành lập thêm Trường nữ Trung học Đoàn Thị Điểm. Sau ngày đất nước thống nhất, Trường Trung học Phan Thanh Giản tiếp tục là lá cờ đầu trong phong trào dạy tốt học tốt của tỉnh Cần Thơ cũ. Mười năm sau đó, trường chính thức mang tên Châu Văn Liêm và giữ tên gọi này cho đến ngày nay.
Hơn một thế kỷ hình thành và phát triển, Trường THPT Châu Văn Liêm không chỉ là một cơ sở giáo dục, mà còn là chứng nhân lịch sử, gắn liền với nhiều giai đoạn quan trọng của đất nước và vùng đất Tây Đô.
Một số góc kiến trúc cũ siêu đẹp ở trường
Dạy tốt, học tốt và tiếp nối truyền thống
Điều làm nên vị thế đặc biệt của Trường THPT Châu Văn Liêm không chỉ nằm ở tuổi đời, mà còn ở những giá trị giáo dục được bồi đắp liên tục qua nhiều thế hệ. Ngôi trường này đã đào tạo ra nhiều nhân tài kiệt xuất, đóng góp lớn cho công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước.
Tuy nhiên, cùng với thời gian, ngôi trường cổ kính cũng dần xuống cấp. Năm 1987, phía Pháp gửi thông báo cho Cần Thơ về việc Trường THCS Châu Văn Liêm đã hết niên hạn sử dụng. Thực tế, sau gần một thế kỷ tồn tại, nhiều hạng mục của trường không còn đảm bảo điều kiện dạy và học.
Năm học 2015 - 2016, mạng xã hội từng xôn xao trước thông tin Trường THPT Châu Văn Liêm có thể bị đập bỏ để xây mới, khiến không ít thế hệ cựu học sinh lo lắng cho số phận của ngôi trường trăm tuổi. Tuy nhiên, trước những ý kiến đóng góp từ dư luận và giới chuyên môn, năm 2016, TP Cần Thơ đã quyết định đầu tư xây dựng lại và trùng tu nhiều hạng mục của trường, trên cơ sở giữ nguyên hiện trạng và kiến trúc Pháp ban đầu. Với tổng mức đầu tư gần 107 tỷ đồng, Trường THPT Châu Văn Liêm được xây mới và trùng tu đạt chuẩn quốc gia, đáp ứng quy mô khoảng 1.600 học sinh, với 40 phòng học như hiện nay.
Trường luôn chú ý đến giá trị tôn sự trọng đạo, uống nước nhớ nguồn (Ảnh: GD&TĐ)
Sau khi hoàn thành trùng tu và đưa vào sử dụng từ năm 2019, ngôi trường khoác lên diện mạo mới khang trang hơn, nhưng vẫn giữ nguyên những nét kiến trúc cổ điển đặc trưng của Pháp với tường vàng, mái ngói đỏ.
Song song với việc nâng cấp cơ sở vật chất, Trường THPT Châu Văn Liêm còn đặc biệt chú trọng gìn giữ các giá trị truyền thống. Một trong những nét văn hóa đặc biệt và hiếm thấy ở bậc THPT là Lễ Bái sư - nghi lễ đã được nhà trường duy trì suốt hơn 10 năm qua. Được biết, mỗi năm học, nhà trường tổ chức hai Lễ Bái sư một dành cho học sinh lớp 10 khi mới vào trường và một dành cho học sinh lớp 12 trước khi ra trường.
Học sinh của trường không những học tập tốt mà còn rất năng độn (Ảnh: GD&TĐ)
Trong phòng truyền thống của trường, một chiếc bàn thờ được cẩn xà cừ trang trọng, phía trên là bảng tên của các hiệu trưởng và thầy cô đã qua đời. Vào đầu năm học, học sinh lớp 10 xếp hàng thắp nhang, bái sư, tìm hiểu truyền thống trước khi chính thức bước vào hành trình học tập tại ngôi trường trăm tuổi. Cuối năm học, học sinh lớp 12 lại một lần nữa thực hiện nghi lễ này như lời tri ân và lời chào tạm biệt.
Ngày nay, Trường THPT Châu Văn Liêm vẫn là một trong những cơ sở giáo dục THPT uy tín hàng đầu tại TP Cần Thơ. Năm học 2025 – 2026, trường có 1.586 học sinh đang theo học. Với nền tảng lịch sử vững chắc, cơ sở vật chất được đầu tư bài bản và truyền thống được gìn giữ nghiêm cẩn, ngôi trường trăm tuổi này vẫn đang tiếp tục hành trình “trồng người”, lặng lẽ che chở và đào tạo thêm nhiều thế hệ học sinh ưu tú cho quê hương, đất nước.