Tuy nhiên có không ít gia đình băn khoăn, không biết nên dùng cá chép thật hay cá chép giấy để cúng ông Công ông Táo ? Nếu là cá chép thật thì cần chuẩn bị bao nhiêu con là đủ?
Trao đổi về vấn đề này, GS Ngô Đức Thịnh (Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam) cho rằng, trong ngày 23 tháng Chạp, người dân có thể dùng cá chép thật hoặc cá chép giấy để cúng đều được.
Nếu gia đình nào có điều kiện thì có thể dùng cá chép thật, sau đó thực hiện tục lệ thả phóng sinh.
Ngoài ra, nếu dùng cá chép thật sẽ mang ý nghĩa tạo công ăn việc làm, thu nhập cho người dân. Vì hiện nay có những làng nghề nuôi cá chép, phục vụ cho ngày lễ ông Công ông Táo.
Vì sao trong ngày cúng ông Công ông Táo nhất định phải có cá chép?
Lý giải về điều này, GS-TS Nguyễn Chí Bền - Ủy viên Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia chia sẻ: Theo tâm thức dân gian, cá chép sẽ hóa thành rồng, sau đó rồng sẽ bay được lên trời.
Trước đây ở các vùng quê, người dân thường dùng cá chép giấy, tức là đồ mã, cùng với mũ áo và mâm cỗ mặn để cúng.
Sau đó sẽ hóa để ông Công ông Táo cưỡi cá chép bay lên trời, báo cáo với Ngọc Hoàng về tình hình trong năm qua và xin cho gia chủ có một năm mới bình an, no ấm.
Ngoài ra, trong tâm thức người Việt, “cá vượt vũ môn” còn mang ý nghĩa của sự thăng hoa, biểu tượng của tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền chí chinh phục tri thức để đi tới thành công.
Tuy nhiên, hiện nay có tình trạng “phú quý sinh lễ nghĩa”. Có gia đình đốt quá nhiều vàng mã, việc làm này không chỉ tốn kém tiền của, mà còn ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sống.
“Nhất là ở các khu đô thị, chung cư, việc đốt quá nhiều vàng mã sẽ gây phiền phức cho người khác. Có người lại cho rằng thả càng nhiều cá chép, hay cá chép càng to càng tốt.
Việc này không đúng, thực ra nhiều nhất chỉ 3 con là đủ. Lễ nào cũng vậy, quan trọng nhất là tấm lòng thành, chứ không phải mâm cao cỗ đầy, càng nhiều lễ vật thì càng thiêng” – GS Nguyễn Chí Bền nói thêm.
Ông cũng cho rằng khi thắp hương cúng, các gia đình nên chú ý chỉ thắp nhiều nhất là 3 nén.
Đặc biệt vài năm trở lại đây, mỗi khi đến dịp cúng ông Công ông Táo , báo đài lại phản ánh về tình trạng người dân thả cá thả luôn cả nilon. Nếu làm như vậy, cá vừa không sống được, vô hình trung còn xả rác ra ao hồ.
GS Nguyễn Chí Bền đưa ra lời khuyên: Để có một cái Tết ông Công ông Táo thật đẹp và ý nghĩa, mỗi người dân cần nâng cao ý thức về bảo vệ môi trường.