Tài liệu về chính sách dài 20 trang công bố ngày 20/5 lý giải cho quan điểm ngày càng gay gắt của Tổng thống Mỹ Donald Trump với Trung Quốc, mô tả chi tiết về những mối đe dọa từ Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình.
Theo các nhà quan sát, tài liệu cho thấy hai nước đang tiến gần hơn đến Chiến tranh Lạnh mới.
Ngoài phần nói về cách làm kinh tế, gia tăng sức mạnh quân sự, chính sách ngoại giao ngày càng quyết liệt và mở rộng yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc, tài liệu còn nêu ra những chiến dịch tuyên truyền tầm cỡ trong những tháng gần đây để ca ngợi hệ thống chính trị của Trung Quốc và chỉ trích các giá trị phương Tây.
Theo báo cáo, chính quyền Trump thấy “không có giá trị gì” về biểu tượng hay nghi lễ khi duy trì quan hệ gần gũi với Bắc Kinh. “Khi ngoại giao lặng lẽ chứng tỏ tầm phào, Mỹ sẽ gia tăng áp lực công khai lên Trung Quốc”, báo cáo nói.
Tài liệu được công bố ngay trước khi Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc khai mạc ngày 22/6.
Ông Zhu Feng, một chuyên gia về quan hệ Mỹ - Trung tại ĐH Nam Kinh, nói rằng tài liệu này đánh dấu mức thấp mới trong quan hệ song phương mà nhiều người tin là đang ở mức tồi tệ nhất trong 4 thập kỷ.
“Trước đây, cả hai bên chọn cách hạ thấp khác biệt về tư tưởng để tránh làm chệch hướng quan hệ song phương. Nhưng rõ ràng thập kỷ đó đã qua”, ông Zhu nói.
“Nhấn mạnh những yếu tố ý thức hệ trong quan hệ Trung – Mỹ là gợi nhớ lại Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô, khi xung đột về ý thức hệ đóng vai trò lớn”, ông Zhu đánh giá.
Nhà nghiên cứu này cho rằng tài liệu của Nhà Trắng rõ ràng là một bước đi nữa của chính quyền Trump nhằm lái những chỉ trích của dư luận về cách chính quyền xử lý đại dịch COVID-19 sang Trung Quốc.
Dẫn lời một quan chức cấp cao Mỹ giấu tên, AP nói rằng tài liệu không phải tín hiệu của sự chuyển dịch chính sách của Mỹ với Trung Quốc, nhưng việc ông Trump tăng cường chỉ trích Bắc Kinh là nhằm lấy lòng được những cử tri đang tức giận với Trung Quốc vì COVID-19, khiến hàng chục triệu người Mỹ mất việc làm.
Vài giờ trước khi tài liệu được công bố, ông Trump tiếp tục chỉ trích Trung Quốc trên Twitter, cáo buộc Bắc Kinh tiến hành “chiến dịch phát tán thông tin sai lệch ào ạt” để hỗ trợ đối thủ của ông là ông Joe Biden giành chiến thắng. “Những thông tin sai lệch và tuyên truyền về Mỹ và châu Âu là một sự bôi nhọ. Tất cả đều đến từ cấp cao nhất”, ông Trump viết, nhưng không nêu tên ông Tập Cận Bình.
Tài liệu cũng chỉ trích Đảng Cộng sản Trung Quốc đã trì hoãn và đảo ngược cải cách chính trị và kinh tế, mở rộng kiểm soát chính phủ và đời sống người dân, đặc biệt là xóa bỏ giới hạn nhiệm kỳ lãnh đạo.
Tài liệu dẫn lại bài phát biểu của ông Tập năm 2013 làm bằng chứng cho thấy cách Bắc Kinh theo đuổi một cuộc cạnh tranh về ý thức hệ với Mỹ, với sự giúp sức của tiềm lực kinh tế, chiến dịch tuyên truyền chống phương Tây và tư tưởng dân tộc.
Trong bài phát biểu đó, ông Tập nói rằng “chủ nghĩa tư bản sẽ chết và chủ nghĩa xã hội sẽ chiến thắng”.
Tài liệu nói rằng Mỹ có “lợi ích đáng kể” trong việc bảo vệ quyền tự trị mức độ cao cho Hong Kong, nơi 85.000 người Mỹ và hơn 1.300 doanh nghiệp Mỹ đang hoạt động.
Tài liệu được đưa ra 1 ngày sau cuộc khẩu chiến giữa Bắc Kinh và Washington sau lễ nhậm chức nhiệm kỳ 2 của nhà lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn. Tài liệu cho rằng sự thất bại của Trung Quốc trong việc thực hiện những cam kết trước đây “buộc Mỹ phải tiếp tục hỗ trợ Đài Loan về quân sự nhằm duy trì năng lực tự vệ đáng tin cậy”.
Shi Yinhong, một giáo sức ngành quan hệ quốc tế tại ĐH Nhân dân ở Bắc Kinh, nói rằng tài liệu một lần nữa cho thấy sự ngờ vực và hiểu nhầm ngày càng lớn giữa hai nước. Nhưng, cho dù dùng những từ ngữ gay gắt, tài liệu không cho thấy cái nhín mới nào về cách chính quyền Trump sẽ đối phó với những thách thức từ Trung Quốc, ông nói.
“Mũi súng từ nhiều hướng nhằm vào Trung Quốc là một dấu hiệu đáng ngại nữa cho thấy căng thẳng Mỹ - Trung sẽ gay gắt hơn trước bầu cử Mỹ. Nói Chiến tranh Lạnh mới đang bắt đầu là nhận định an toàn”, ông Shi nói.