Theo bản báo cáo mới được đưa ra trong tuần trước, Taliban đã càn quét khu vực phía Bắc Afghanistan, chiếm được nhiều quận và các khu vực xung quanh các thành phố lớn. Lực lượng an ninh Afghanistan thường đầu hàng mà không chiến đấu, thậm chí bỏ lại cho lực lượng nổi dậy những chiếc xe Humvee và các thiết bị khác được Mỹ cung cấp.
Bản đánh giá mới của cộng đồng tình báo Mỹ, tương đồng với các phân tích của quân đội Mỹ, được đưa ra trong bối cảnh Mỹ đang rút các lực lượng khỏi Afghanistan .
Hiện Mỹ đã rút hơn một nửa trong số 3.500 binh sĩ và các thiết bị, phần còn lại sẽ được rút hoàn toàn trước ngày 11/9 năm nay.
Các lực lượng Afghanistan đứng bên cạnh một chiếc xe thiết giáp trong cuộc giao tranh với các tay súng Taliban ở ngoại ô Lashkar Gah, thủ phủ tỉnh Helman hồi đầu tháng 5/2021. Ảnh: AFP/Getty
Taliban đã chiếm được nhiều quận, kiểm soát cửa khẩu biên giới
Ngày 23/6, các tay súng Taliban đã giao tranh với các binh sỹ chính phủ bên trong thành phố Kunduz sau khi chiếm cửa khẩu biên giới chính với Tajikistan một ngày trước đó và đang tiến về vùng ngoại ô Mazar-e-Sharif – một trung tâm ở phía Bắc Afghanistan.
Cơ quan biên giới Tajikistan cho biết, 134 binh sỹ Afghanistan ở cửa khẩu biên giới đã được nước này cho phép tị nạn trong khi khoảng 100 người khác bị Taliban sát hại hoặc bắt giữ.
Taliban đã kiểm soát được nhiều quận ở phía Bắc Afghanistan bằng các chiến dịch “nhanh gọn”, qua đó đặt phần lớn khu vực nông thôn vào tầm kiểm soát của lực lượng nổi dậy này.
Các chuyên gia tình báo Mỹ cho rằng, chính phủ của Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani - người dự kiến có cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Biden ở Washington trong ngày 25/6 để thảo luận về việc Mỹ tiếp tục ủng hộ Afghanistan, có thể chống đỡ được khoảng 2 năm khi quá trình rút quân của Mỹ hoàn tất.
Tuy nhiên, đánh giá mới nhất của các nhà phân tích tình báo cũng như các quan chức quân sự cấp cao của Mỹ lại cho rằng, chính phủ Afghanistan và thủ đô Kabul có thể sụp đổ trong khoảng 6-12 tháng sau khi các lực lượng Mỹ rời khỏi quốc gia Nam Á này.
Một số quan chức phương Tây khác thậm chí nhận định sự sụp đổ của chính phủ Afghanistan có thể diễn ra sớm hơn, khoảng 3 tháng sau khi Mỹ hoàn tất quá trình rút quân.
Mỹ vội vàng rút quân là món quà cho Taliban
Mỹ đang tiến hành rút binh sỹ khỏi Afghanistan, chấm dứt cuộc chiến dài nhất ở nước ngoài, như một phần thỏa thuận mà chính quyền Donald Trump đã đàm phán với Taliban ở Doha Qatar hồi tháng 2/2020. Thời hạn hoàn tất quá trình rút quân là ngày 11/9 năm nay
Quân đội Mỹ trước đó đã lên kế hoạch hoàn tất việc rút quân vào khoảng tháng 7, ngoại trừ các binh sỹ chịu trách nhiệm bảo vệ Đại sứ quán Mỹ ở Kabul.
Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki ngày 23/6 nói rằng, dù Taliban gia tăng các cuộc tấn công nhằm vào các lực lượng Afghanistan , nhưng lại không tăng cường tấn công nhằm vào binh sỹ Mỹ.
“Nếu chúng tôi chưa bắt đầu rút đi, bạo lực có thể cũng sẽ gia tăng nhằm vào chúng tôi”, bà Psaki nói.
Theo thỏa thuận Doha, Taliban cam kết đàm phán hòa bình với chính phủ Afghanistan. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán này không đi tới đâu và giới chức ở Kabul nói rằng họ không kỳ vọng có bất cứ bước tiến nào cho tới khi “mùa giao tranh” kết thúc vào tháng 10.
Trong một cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc ngày 22/6, đặc phái viên Liên Hợp Quốc về Afghanistan, Deborah Lyons, nói rằng “hầu hết các quận đã bị Taliban chiếm đóng đều bao quanh thủ phủ của các tỉnh, điều này cho thấy Taliban đang tìm cách chiếm lấy các thủ phủ một khi các lực lượng nước ngoài rút khỏi Afghanistan”.
Mỹ chuẩn bị kế hoạch sơ tán cả công dân Afghanistan?
Với đánh giá tình báo mới, giới lãnh đạo quân sự Mỹ nhận thấy cần phải nhanh chóng chuẩn bị cho các chiến dịch tiềm tàng nhằm sơ tán công dân Mỹ và các nước khác nếu an ninh ở Afghanistan xấu đi nhanh chóng.
Các quan chức Nhà Trắng đã cân nhắc giảm tốc quá trình rút quân, theo đó có thể bao gồm việc tiếp tục mở cửa căn cứ không quân Bagram, phía Bắc thủ đô Kabul. Điều này cho phép quân đội Mỹ duy trì các điểm sơ tán khác cho các quân nhân, công dân Mỹ hay NATO, các công dân nước ngoài hoặc thậm chí hàng chục nghìn người Afghanistan – những người đã ủng hộ Mỹ trong những năm qua. Tuy nhiên, ông Biden đã quyết định tiếp tục kế hoạch đóng cửa căn cứ này.
“Đây không phải là một tình huống cố định. Nếu cần phải thay đổi nhịp độ hoặc quy mô hoạt động rút quân vào bất cứ ngày nào hay bất cứ tuần nào, chúng tôi sẽ phải linh động”, Thư ký báo chí Lầu Năm Góc John Kirby cho biết ngày 22/6.
Tuy nhiên, ông Kirby cũng cho biết thêm, không có kế hoạch nào đảo ngược cam kết của ông Biden đối với việc đưa các binh sỹ Mỹ rời khỏi Afghanistan trước ngày 11/9.
Hiện có hàng nghìn người Mỹ, bao gồm quân nhân, nhà thầu và nhân viên ngoại giao vẫn đang ở Afghanistan. Ngoài ra còn có hàng chục nghìn người Afghanistan đã hỗ trợ các nỗ lực ngoại giao và quân sự của Mỹ trong những năm qua.
Các quan chức quân sự hàng đầu cũng như các nhà lập pháp lưỡng đảng Mỹ ủng hộ việc sơ tán những người này, bởi họ có thể trở thành mục tiêu của Taliban.
Mặc dù đã lên kế hoạch nhưng chính quyền Tổng thống Biden vẫn chưa bật đèn xanh để tiến hành một hoạt động như vậy. Điều này khiến một số người ủng hộ ông Biden tỏ ra thất vọng. Họ cho rằng Nhà Trắng đang hy vọng về điều tốt nhất nhưng lại không lên kế hoạch cho điều tồi tệ nhất.
Trong khi đó, Hạ nghị sĩ đảng Dân chủ bang Massachusetts, ông Seth Moulton - một cựu lính thủy đánh bộ, dự kiến sẽ công bố kế hoạch chi tiết nhằm sơ tán 20.000 phiên dịch người Afghanistan và những người mà ông cho rằng xứng đáng được [Mỹ] cấp thị thực nhập cư đặc biệt.
“Có một điều rất rõ ràng về Afghanistan ở thời điểm hiện tại là chúng ta sẽ không thể giành chiến thắng trong cuộc chiến, nhưng chúng ta vẫn có thể thua theo những cách tàn khốc”, ông Moulton nói./.