Bộ Quốc phòng Mỹ vừa phát hành một "yêu cầu cung cấp thông tin" (RFI) gây chú ý, kêu gọi các công ty quốc phòng nước này chế tạo những bản sao hoàn chỉnh của máy bay không người lái (UAV) cảm tử Shahed-136 do Iran sản xuất, hiện đang được Nga sử dụng rộng rãi với tên gọi "Geran-2" trong chiến dịch quân sự ở Ukraine.
Theo tờ Stars and Stripes, tài liệu công bố ngày 20/8/2025 nêu rõ Mỹ cần những UAV giống hệt về hình dáng, cấu trúc và tính năng để phục vụ ba mục đích: phát triển chiến thuật - công nghệ đối phó, dùng làm mục tiêu bay trong huấn luyện và thử nghiệm, cuối cùng là triển khai như vũ khí tấn công một lần.
Việc này diễn ra trong bối cảnh Nga liên tục tập kích hạ tầng Ukraine bằng Shahed-136, có thời điểm thực hiện tới 140 đợt tấn công UAV mỗi ngày, gây thiệt hại lớn cho hệ thống phòng không đối phương.
Shahed-136 là UAV cánh tam giác, sử dụng động cơ piston, dài khoảng 3,5 m, sải cánh 2,5 m, trọng lượng 200 kg, mang được 50 kg thuốc nổ và đạt tốc độ hành trình 185 km/h. Loại UAV này thường phóng từ bệ phóng mặt đất cố định hoặc bệ phóng gắn trên xe cơ động nhẹ, có thể dùng tên lửa đẩy nhiên liệu rắn để phóng gần như thẳng đứng, cho phép một xe mang nhiều đạn và phóng liên tiếp để áp đảo hệ thống phòng không đối phương.
Theo RFI, các bản sao Mỹ cần đảm bảo tầm bay tối thiểu 2.500 km, mang đủ tải trọng chiến đấu, có cánh quạt đúng hình dạng và kích thước như bản gốc. Duy nhất điểm khác biệt được cho phép là phương thức phóng, UAV bản sao sẽ sử dụng bệ phóng kiểu pít-tông nén khí thay vì đạn đẩy nhiên liệu rắn.
Đặc biệt, UAV mới phải có khả năng bay hoàn toàn tự động từ lúc cất cánh đến khi hạ cánh. Mỹ dự kiến đặt lô đầu 16 chiếc và có thể mua thêm 20 chiếc sau đó, song sẽ không cung cấp mẫu Shahed-136 thật cho các nhà thầu tham khảo, buộc họ phải tự nghiên cứu thiết kế và chế tạo.
Giới phân tích cho rằng ứng viên tiềm năng nhất đáp ứng yêu cầu này là MQM-172 Arrowhead của hãng Griffon Aerospace. Mẫu UAV này mới được công bố đầu tháng 8/2025, ban đầu phát triển để làm mục tiêu bay nhưng có khả năng mang đầu đạn nổ mảnh, thiết bị tác chiến điện tử hoặc cảm biến trinh sát, nhờ tải trọng tới 45 kg - gần tương đương Shahed-136.
Griffon tuyên bố Arrowhead có thể phóng bằng pít-tông nén khí hoặc bằng tên lửa đẩy, giống hệt cách vận hành Shahed. Nhiều chuyên gia thậm chí gọi Arrowhead là "bản sao không chính thức" của Shahed-136 khi có ngoại hình, cấu trúc và tính năng rất tương đồng.
Griffon không phải tên tuổi xa lạ, họ đã bàn giao hơn 12.000 UAV các loại cho Quân đội Mỹ tính đến năm 2025, dù chủ yếu là các dòng UAV nhỏ ít được chú ý. Việc hãng này tham gia cuộc đua sao chép Shahed-136 được xem là bước chuyển đáng kể, mở ra khả năng Mỹ sở hữu loại UAV cảm tử giá rẻ, sản xuất hàng loạt - điều phương Tây trước nay triển khai khá chậm so với Nga, Iran hay thậm chí Ukraine.
Ngoài Griffon, công ty Spektreworks ở Arizona cũng có thể tham gia với hệ thống LUCAS, thực chất là phiên bản UAV FLM-136 giá rẻ lấy cảm hứng trực tiếp từ Shahed. FLM-136 có tầm bay khoảng 640 km, tải trọng 18 kg, động cơ nhỏ hơn một nửa so với Shahed-136. T
Tuy nhiên, các thông số hạn chế này khiến LUCAS khó cạnh tranh nếu không được nâng cấp sâu để đạt chuẩn tầm xa 2.500 km và mang được ít nhất 50 kg đầu đạn như yêu cầu. Dù vậy, kinh nghiệm Spektreworks tích lũy khi phát triển UAV mô phỏng mối đe dọa có thể giúp họ tung ra biến thể mới mạnh mẽ hơn, nhằm tranh suất trong hợp đồng đầy tiềm năng này.
Điều thú vị là chính Shahed-136 - thứ Mỹ nay đang muốn sao chép, vốn cũng mang nhiều "gen" vay mượn. Các nhà quan sát cho rằng Iran đã tham khảo sâu thiết kế UAV Dornier "Die Drohne" (DAR) do Đức phát triển thập niên 1980 nhằm triệt hạ hệ thống phòng không Liên Xô, rồi lấy cảm hứng từ UAV cảm tử IAI Harpy của Israel.
Iran có thể đã thu mua xác UAV Harpy qua mạng lưới đồng minh ở Trung Đông hoặc chỉ đơn giản là sao chép từ hình ảnh, video, rồi cải biến thành Shahed-136 hiện nay. Dẫu vậy, thiết kế này đã được tối ưu mạnh qua nhiều năm, đến mức ngay cả các "hậu duệ" như Arrowhead cũng khó đạt độ tương đồng nếu không tiến hành tái thiết kế toàn diện.
Với kế hoạch này, Mỹ đang bước vào lĩnh vực mà chính họ từng coi thường: UAV cảm tử giá rẻ, sản xuất hàng loạt. Nếu các bản sao Shahed-136 thành công, Quân đội Mỹ sẽ vừa có mục tiêu bay thực tế để huấn luyện phòng không, vừa có thêm một lớp vũ khí tấn công mới giá thành thấp, có thể tiêu hao để áp đảo đối phương.
Cuộc đua sao chép Shahed-136 vì thế không chỉ là chuyện công nghệ, mà còn báo hiệu sự thay đổi lớn trong tư duy tác chiến của phương Tây - từ ưu tiên chất lượng tuyệt đối sang khai thác ưu thế số lượng, đúng như cách Nga đang làm ở chiến trường Ukraine.