Hồn thiêng sông núi, Hồn thiêng dân tộc
Đạo lý "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam đã được kết tinh thành một nét đẹp văn hóa qua hàng nghìn năm lịch sử. Lời dặn của Bác "Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam" và "Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước", hay những tư tưởng trong "Di chúc", chính là lời nhắc vô cùng sâu sắc về đạo lý ấy.
Mà đã là đạo lý thì ở thời đại nào, thế hệ nào cũng luôn đúng, bao gồm cả "thời đại 4.0" với "thế hệ Gen Z", hay cho đến mãi về sau.
Đó là lý do chúng tôi mở tuyến bài "Hồn thiêng sông núi, Hồn thiêng dân tộc". Từng bài trong tuyến sẽ như một nén tâm hương nhắc mỗi người hãy nhớ đến anh linh của các vị vua hiền, các danh tướng tài ba, các danh nhân khoa bảng, trạng nguyên đầu triều… cho đến các dũng sĩ, liệt sĩ vô danh đã nằm xuống để góp xây nên nền văn hiến hàng nghìn năm dựng nước - giữ nước.
Chúng tôi cũng xin mời quý độc giả khi đọc những bài này hãy lắng lại, để bày tỏ lòng tưởng nhớ, biết ơn của mình đối với các Hồn thiêng sông núi, Hồn thiêng dân tộc - để chúng ta được tròn đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" như lời Bác căn dặn.
* Đọc tất cả các bài viết Hồn thiêng sông núi, Hồn thiêng dân tộc tại đây.
Ngày 18 tháng Giêng hàng năm, nhân dân xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội lại long trọng tổ chức lễ giỗ Đức Tiền Ngô Vương (Ngô Quyền), vị vua khởi đầu nền tự chủ của nước Việt.
Từ khi An Dương Vương mất nước, nước ta rơi vào một nghìn năm Bắc thuộc. Trong suốt thời gian ấy, nước ta chỉ được độc lập vài năm ngắn ngủi thời Hai Bà Trưng, thời Tiền Lý. Phải đến khi Ngô Quyền nổi dậy, xưng vương, đất nước mới có được nền tự chủ lâu dài, trải lần lượt qua các thời Đinh, Lê, Lý, Trần. Vì vậy, khi soạn Đại Việt sử ký, sử gia Lê Văn Hưu đã kính cẩn nhận xét "vua đứng đầu các vua".
Ngô Quyền sinh năm 898, quê ở Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội ngày nay, gia đình đời đời là quý tộc, cha là Ngô Mân vốn là châu mục của châu ấy.
Để ca ngợi Tiền Ngô Vương, Đại Việt sử ký đã dành cho ngài những lời miêu tả tốt đẹp nhất: "Vua sinh ra điềm ánh sáng khắp nhà, hình dạng khác thường, ở lưng có ba nốt ruồi, người xem tướng cho là lạ, bảo rằng có thể làm nên chúa một phương, nên mới đặt tên là Quyền. Khi lớn lên, vẻ người khôi ngô, mắt sáng như chớp, đi thong thả như cọp, có trí dũng, sức có thể cầm vạc giơ lên".
Khi Dương Đình Nghệ tự xưng là Tiết độ sứ, Ngô Quyền làm Nha tướng cho Dương Đình Nghệ, được Dương Đình Nghệ gả con gái cho, rồi cho làm quyền quân Ái Châu (Thanh Hóa ngày nay).
Năm 937, tháng 3, nha tướng của Dương Đình Nghệ là Kiều Công Tiễn giết chủ tướng, năm sau, Ngô Quyền đem quân từ Ái Châu ra đánh Kiều Công Tiễn.
Kiều Công Tiễn sai sứ đem đồ quý sang cầu cứu vua Nam Hán là Lưu Cung. Vua Nam Hán muốn lấy nước ta, sai con trai là Vạn vương Lưu Hoằng Tháo đem quân sang giúp Kiều Công Tiễn.
Tượng Ngô Quyền tại Khu Di tích lịch sử Bạch Đằng Giang, Thủy Nguyên, Hải Phòng. Ảnh: Ngô Tộc.
Vua Hán hỏi ý kiến Sùng Văn hầu Tiêu Ích, Ích nói: "Ngô Quyền là người hiệt kiệt, chớ nên khinh suất. Đại quân đi phải nên cẩn thận, chắc chắn, dùng người hướng đạo rồi mới nên tiến". Vua Hán không nghe, sai Hoằng Tháo đem thủy quân theo đường sông Bạch Đằng tiến vào.
Những lời nói khích lệ tướng sĩ của Ngô Quyền vẫn còn vang vọng mãi trong sử sách nước ta: "Hoằng Tháo là một đứa trẻ dại, đem quân từ xa đến, quân lính mỏi mệt, lại nghe được tin Công Tiễn đã chết, không có người làm nội ứng, tất phá được".
Ngô Quyền cũng thể hiện nhãn quan chiến thuật xuất sắc khi phân tích: "Họ có lợi thế ở thuyền, nếu ta không phòng bị trước thì chuyện được thua chưa thể biết được". Do đó, ông sai người đóng cọc lớn ngầm ở bãi biển trước, vạt nhọn đầu mà bịt sắt, nhử thuyền địch theo nước triều tiến vào trong hàng cọc rồi ra tay chế ngự.
Khi nước thủy triều lên, Ngô Quyền sai người đem thuyền nhẹ ra khiêu chiến, giả thua chạy để dụ địch đuổi theo. Hoằng Tháo quả nhiên tiến quân vào. Khi binh thuyền đã vào trong vùng cắm cọc, nước triều rút, cọc nhô lên, Ngô Quyền bèn tiến quân ra đánh, ai nấy liều chết chiến đấu. Quân Hoằng Tháo không kịp sửa thuyền mà nước triều rút xuống rất gấp, thuyền mắc phải cọc lật úp, tan vỡ, quân lính chết đuối quá nửa. Ngô Quyền thừa thắng đuổi đánh, bắt, giết Hoằng Tháo tại trận.
Tranh minh họa một trận Bạch Đằng lịch sử.
Đánh giá về ý nghĩa chiến thắng Bạch Đằng trong lịch sử đánh giặc giữ nước và sự nghiệp dựng xây đất nước, mở đầu kỷ nguyên độc lập tự chủ của dân tộc, các sử quan nhà Nguyễn trong Khâm định Việt sử thông giám cương mục cho rằng: "Vua Ngô Quyền giết giặc nội phản để trả thù cho chúa, đuổi quân ngoại xâm để cứu nạn cho nước, xây dựng quốc gia, đem lại chính thống, công nghiệp thực là vĩ đại".
Tác giả Ngô Thì Sĩ, trong Việt sử tiêu án, nhận định: "Trận đánh ở Bạch Đằng là cái căn bản khôi phục quốc thống đó. Sau này Đinh, Lê, Lý, Trần còn phải nhờ dư liệt ấy. Võ công hiển hách của Ngô Quyền, tiếng thơm nghìn đời, đâu có phải chỉ khoe khoang một lúc bấy giờ mà thôi".
Sử gia Lê Văn Hưu cũng hết lời ca tụng: "Tiền Ngô Vương có thể lấy quân mới họp của đất Việt ta mà phá được trăm vạn quân của Lưu Hoằng Tháo, mở nước xưng vương, làm cho người Bắc không dám sang nữa. Có thể bảo một cơn giận mà yên được dân, mưu giỏi mà đánh cũng giỏi vậy".
Tượng vua Ngô Quyền (giữa), vua Lê Đại Hành (trái) và Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn tại Khu Di tích lịch sử Bạch Đằng Giang. Ảnh: Báo Cần Thơ.
Về triều đình của Ngô Vương, sử cũ không viết nhiều, chỉ nêu vắn tắt: "Giết chết Kiều Công Tiễn, tự lập làm vua, đóng đô ở Loa Thành. Kỷ Hợi (939), năm thứ nhất, mùa Xuân, vua mới xưng vương, lập Dương thị làm hoàng hậu, đặt trăm quan, chế định triều nghi, phẩm phục".
Tuy chỉ xưng vương, chưa lên ngôi hoàng đế và đặt niên hiệu, nhưng các sử gia thời xưa đều cho rằng, từ mốc này, mà chính thống của nước Việt ta đã được Ngô Vương nối lại. Nhà yêu nước Phan Bội Châu, vào đầu thế kỷ XX cũng đã kính cẩn nhận định, Tiền Ngô Vương là "tổ trung hưng của nước Việt".
Không có nhiều tư liệu viết chi tiết về cách thức vận hành triều đình và trị dân của Tiền Ngô Vương. Sách Việt sử tiêu án chỉ chép vắn tắt: "Vương giết Công Tiễn, phá Hoằng Tháo, tự lập làm vua, tôn Dương Thị làm Hoàng hậu, đặt đủ 100 quan, dựng ra nghi lễ triều đình, định các sắc áo mặc, đóng đô ở Cổ Loa thành, làm vua được 6 năm rồi mất".
Các tài liệu khác cho biết ông phong tước, cấp đất cho các công thần, là cơ sở để họ phát triển thành các sứ quân về sau.
Tuy chỉ tóm tắt như vậy, nhưng công lao to lớn của Tiền Ngô Vương vẫn còn sáng mãi trong lòng dân tộc. Sử thần Ngô Sĩ Liên trong Đại Việt sử ký toàn thư nhận định: "Nhà Tiền Ngô nổi lên được, không những là chỉ có công chiến thắng mà thôi. Việc đặt trăm quan, chế định triều nghi phẩm phục, có thể thấy được quy mô của đế vương".
Nhờ sự nghiệp mà Tiền Ngô Vương để lại, mà sau khi vương qua đời, Dương Tam Kha, anh của Dương Thái hậu, nắm quyền được 6 năm, trải thêm 15 năm Hậu Ngô Vương và 2 năm loạn 12 sứ quân, để đến năm 968, Đinh Tiên Hoàng được thừa hưởng một cơ đồ thênh thang, nối lại đại thống nước Việt, lên ngôi hoàng đế, đặt quốc hiệu, niên hiệu, xây kinh đô, mở ra thời kỳ phong kiến độc lập tự chủ kéo dài suốt qua các thời kỳ Đinh, Lê, Lý, Trần, cho đến khi nước ta bị quân Minh xâm lược.
Lăng Ngô Quyền và tượng của ông trong lăng, tại thôn Cam Lâm trong Làng cổ Đường Lâm, thuộc thị xã Sơn Tây, Hà Nội.
Đầu thế kỷ XX, khi soạn cuốn Việt Nam sử lược, học giả Trần Trọng Kim cũng đã nhận xét: "Ngô Quyền trong thì giết được nghịch thần, báo thù cho chủ, ngoài thì phá được cường địch, bảo toàn cho nước, thật là một người trung nghĩa lưu danh thiên cổ, mà cũng nhờ có tay Ngô Quyền, nước Nam ta mới cởi được ách Bắc thuộc hơn một nghìn năm, và mở đường cho Đinh, Lê, Lý, Trần về sau này được tự chủ ở cõi Nam vậy".
* Đọc các câu chuyện lịch sử qua lời kể của tác giả Lê Tiên Long tại đây.