Một video công bố hồi đầu tháng 5 là một ví dụ cụ thể cho tình trạng hỗn loạn này. Video cho thấy một bữa tiệc tổ chức ở Puente Grande, một trong những nhà tù an ninh cao nhất nước.
Trong video, nhiều thành viên của băng Jalisco Cartel - New Generation (CJNG) tụ tập ăn mừng José Luis Gutierrez Valencia, biệt danh "Don Chelo", người bị tình nghi đang kiểm soát nhà lao.
Điều đáng nói là trong đoạn video không hề thấy sự hiện diện của quản ngục và các quan chức nhà tù.
1 tháng 27 vụ giết người
Báo cáo trên cũng nhấn mạnh tình trạng bạo lực trong các nhà tù. Theo dữ liệu của Ủy ban Nhân quyền quốc gia (CNDH) được trích dẫn trong báo cáo, có 2.110 vụ đụng độ bạo lực xảy ra năm 2015, trong đó có 1.382 vụ ẩu đả, 54 vụ giết người và 6 vụ nổi loạn.
Theo Ủy ban An ninh quốc gia (NSC), chỉ riêng tháng 7-2016, có tới 81 vụ đụng độ và 27 vụ giết người đã được xác nhận. CNDH cho biết có vấn đề về nhân lực an ninh và quản ngục để ngăn chặn các vụ như vậy.
Được biết, các nhà tù ở Mexico quá đông đúc. Theo nghiên cứu mới, năm 2016, một nửa các trung tâm giam giữ đã quá tải.
Điều này một phần vì tình trạng lạm dụng giam giữ không xét xử, với 40% trong số 236.886 tù nhân cả nước bị giam giữ không qua xét xử.
CNDH thừa nhận có tình trạng thiếu thốn về điều kiện vệ sinh và nguồn lực, nhưng cũng lưu ý có một số nhà lao có những khu vực đặc biệt, nơi tù nhân có thể tận hưởng lối sống xa hoa.
Báo cáo mới của chính phủ đã dùng những con số để khắc họa vấn đề được biết đến từ lâu ở Mexico cũng như cả khu vực.
Mặt dù nó không cung cấp những chi tiết đặc biệt về ảnh hưởng của các tổ chức tội phạm trong các nhà tù Mexico, nhưng có những trường hợp cho thấy sự mất kiểm soát của chính quyền.
Một trường hợp nổi cộm là ông trùm băng Sinaloa Cartel, Joaquín "El Chapo" Guzmán, người đã vượt ngục thành công tới 2 lần nhờ sự giúp đỡ của chính các quản ngục, bất chấp bị giam giữ ở nhà tù được xem là an ninh nhất nước và là một trong những tội phạm bị truy nã gắt gao nhất Tây Bán Cầu.
Trường hợp khác là vụ vượt ngục hồi tháng 3 vừa qua của Juan José Esparragoza Monzón, con trai của Juan Jose Esparragoza Moreno, biệt danh "El Azul," một trong những kẻ cầm đầu của băng Sinaloa Cartel.
Chưa đầy một tuần sau, 29 tù nhân cũng đã đào tẩu khỏi nhà tù Ciudad Victoria ở bang Tamaulipas, nơi được cho là dưới quyền kiểm soát của băng Zetas.
Nhà tù biến thành sào huyệt
Quyền lực của những băng đảng này cũng liên quan tới tình trạng bạo lực xảy ra trong các nhà tù.
Thí dụ, tháng 2-2016, 52 người thiệt mạng trong một vụ nổi loạn ở nhà tù Topo Chico, sau cuộc đụng độ của 2 nhóm trong băng Zetas, tranh giành quyền kiểm soát nhà tù.
Băng Zetas cũng đã biến nhà tù Piedras Negras ở Coahuila thành một “nghĩa địa bí mật” nơi chúng chôn 150 nạn nhân của mình.
Các cuộc điều tra của InSight Crime cho thấy tình trạng quá tải và điều kiện kém đã khiến các cơ quan chức năng không thể kiểm soát các nhà tù trong nước.
Điều đó dẫn đến việc các nhà tù trở thành nơi để tuyển mộ và củng cố sức mạnh cho các băng đảng tội phạm.
Điều này còn tệ hơn vì tham nhũng phổ biến trong các công chức nhà nước, những người thường cho phép tù nhân tiếp tục các hoạt động tội phạm ngay từ trong tù.
Chẳng hạn, ở nhà tù Topo Chico băng Zetas đã thu về khoảng 800 nghìn USD mỗi tháng nhờ hoạt động tống tiền và buôn lậu ma túy.
Những ông trùm ma túy như Alfredo Beltrán Leyva, biệt danh "Mochomo", cũng tiếp tục lãnh đạo bang, hội dù đang bị giam giữ trong các nhà tù “an ninh tối đa”.