Đến hôm 6/1, ông Ilham Aliyev lại công khai chỉ trích Nga một lần nữa.
"Cuộc điều tra ban đầu và kết quả của nó đã được báo cáo với tôi, nhưng tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng trách nhiệm về cái chết của công dân Azerbaijan trong thảm họa này có liên quan đến Liên bang Nga", bài phát biểu của Tổng thống Aliyev được hãng thông tấn nhà nước Azertac của Azerbaijan đưa tin.
"Và chúng tôi đòi công lý, chúng tôi đòi trừng phạt những kẻ có tội, chúng tôi đòi hỏi một sự minh bạch hoàn toàn và hành động nhân đạo", ông Aliyev nói.
Theo Business Insider, phát biểu của Tổng thống Aliyev đánh dấu một vấn đề căng thẳng xuất hiện đột ngột và nhanh chóng gia tăng giữa Azerbaijan và Nga khi Moscow cố gắng duy trì quan hệ với Baku kể từ khi chiến sự tại Ukraine bùng nổ.
Mặc dù hai nước không phải là đồng minh thân cận theo nghĩa truyền thống, Nga vẫn cung cấp vũ khí cho Azerbaijan và đang tìm cách trở thành trung gian chính cho cuộc xung đột gay gắt giữa nước này với Armenia.
Tổng thống Nga Vladimir Putin từng có chuyến thăm Azerbaijan trong hai ngày vào tháng 8/2024, và hai nhà lãnh đạo đã được chụp ảnh khi đang ngồi trò chuyện trên ghế sofa tại nhà của Tổng thống Ilham Aliyev (phải), bên cạnh là Đệ nhất phu nhân Azerbaijan Mehriban Aliyeva. Ảnh: president.az
Máy bay bị bắn rơi bởi hệ thống phòng không Nga?
Nhưng Business Insider nhận định, mối quan hệ giữa các nhà lãnh đạo Nga, Azerbaijan đã thay đổi đáng kể kể từ vụ tai nạn máy bay tháng 12/2024.
Tổng thống Aliyev nhiều lần nói rằng các cuộc điều tra sơ bộ cho thấy máy bay của hãng hàng không Azerbaijan Airlines đã bị bắn rơi bởi hệ thống phòng không của Nga. Ông nói rằng máy bay "bị thủng nhiều lỗ" và bị ảnh hưởng bởi tác chiến điện tử.
Chuyến bay có hành trình từ thủ đô Baku của Azerbaijan đến thủ phủ Grozny của Cộng hòa Chechnya thuộc Nga, đã gặp sự cố và phải hạ cánh khẩn cấp gần thành phố Aktau của Kazakhstan. Máy bay rơi cách sân bay Aktau khoảng 3 km sau hai lần cố gắng tiếp cận đường băng.
Vụ tai nạn xảy ra lúc 10h28 sáng ngày 25/12/2024 (giờ Azerbaijan), khiến 38 trong số 67 người trên máy bay thiệt mạng, bao gồm hai phi công và một tiếp viên hàng không.
"Nếu các biện pháp kịp thời được thực hiện để đóng không phận Nga gần thành phố Grozny, nếu tất cả các nguyên tắc của dịch vụ mặt đất được tuân thủ, cũng như có sự phối hợp hợp lý giữa lực lượng vũ trang Liên bang Nga và các đơn vị dân sự, thì thảm kịch này đã không xảy ra", ông Aliyev cho biết hôm 6/1.
Đáng chú ý, Tổng thống Aliyev đã không tuân theo nghi thức ngoại giao, phát biểu bằng tiếng Nga thay vì tiếng Azerbaijan, mà ông cho biết là để tưởng nhớ hai phi công đã khuất trên chuyến bay - những người nói tiếng Nga.
Tổng thống Azerbaijan cho biết ông không cáo buộc Nga cố ý bắn hạ máy bay nhưng lên án các quan chức Nga không điều tra vụ tai nạn một cách thỏa đáng.
"Việc các cơ quan nhà nước Nga che đậy sự cố này và tập trung vào các thuyết vô lý gây ra sự ngạc nhiên, hối tiếc và phẫn nộ", ông nói.
Theo Business Insider, cơ quan vận tải liên bang của Nga ban đầu đã nói rằng máy bay của hãng hàng không Azerbaijan Airlines bị chim đâm, sau đó lại đổ lỗi cho máy bay không người lái của Ukraine và sương mù đã khiến máy bay phải chuyển hướng khỏi không phận Grzony.
Mặt khác, Mỹ cho biết họ đã thấy "những dấu hiệu ban đầu" cho thấy máy bay của Azerbaijan có thể "bị hệ thống phòng không của Nga bắn hạ".
Trong khi đó, Văn phòng Tổng thống Nga đã đưa ra lời xin lỗi vào ngày 28/12/2024 nhưng không nhận trách nhiệm về vụ tai nạn.
"[Tổng thống] Vladimir Putin lấy làm tiếc về việc vụ tai nạn thương tâm đã xảy ra trong không phận của Nga và một lần nữa gửi lời chia buồn sâu sắc và chân thành tới gia đình các nạn nhân của vụ tai nạn máy bay và mong những người bị thương sớm bình phục", thông cáo của Văn phòng Tổng thống Nga cho biết.
Nhưng nhà lãnh đạo Azerbaijan vẫn từ chối giảm gây sức ép lên Nga, nói rằng lời xin lỗi của Tổng thống Putin là "chưa đủ" và rằng Moscow "phải nhận lỗi của mình" và trừng phạt những người chịu trách nhiệm.
Ông Aliyev hôm 6/1 nói thêm rằng các nhà điều tra đã phát hiện ra những điểm không nhất quán trong các quy định về không phận của Nga mà điều đó cho thấy "các vấn đề hình sự nghiêm trọng".
Hiện trường vụ tai nạn máy bay của hãng hàng không Azerbaijan Airlines. Hình ảnh cho thấy máy bay đã bị thủng nhiều lỗ. Ảnh: Reuters
Quan hệ Azerbaijan - Nga rạn nứt?
Theo Business Insider, sự rạn nứt ngày càng gia tăng giữa Moscow và Baku xảy ra khi Azerbaijan tìm cách giảm bớt ảnh hưởng của Nga đối với các vấn đề khu vực, đặc biệt là khi đối phó với “đối thủ truyền kiếp” Armenia.
Ví dụ, Nga từng triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình tại khu vực tranh chấp Nagorno-Karabakh giữa Azerbaijan và Armenia, nhưng đã rút đi sau khi quân đội Azerbaijan chiếm giữ khu vực tranh chấp này từ tay phe ly khai Armenia vào tháng 9/2023.
Một số nhà bình luận ủng hộ Điện Kremlin ở Nga cũng cho biết rằng những lính tình nguyện Azerbaijan đang xuất hiện trong hàng ngũ của Ukraine trong cuộc chiến với Nga.
Nhưng Moscow đã phản ứng khá ôn hòa, vì họ đang tìm kiếm thêm các đồng minh Liên Xô cũ để đối phó với tình trạng bị cô lập do các lệnh trừng phạt của phương Tây.
"Tôi muốn lưu ý ngay từ đầu rằng mối quan hệ của chúng ta đang phát triển theo hướng tích cực", Tổng thống Putin nói vào tháng 10/2024 khi tiếp đón người đồng cấp Aliyev tại Moscow, đề cập các khoản đầu tư của Nga vào nền kinh tế Azerbaijan.
Tổng thống Aliyev đã đáp lời rằng "động lực trong mối quan hệ song phương của chúng ta thật sự đáng chú ý", Azertac đưa tin.