Từ "ong vò vẽ" đến sát thủ UAV
Một đoạn video mới xuất hiện trên mạng xã hội cho thấy chiếc Zlin Z-137 Agro Turbo - loại máy bay nông nghiệp chế tạo tại Tiệp Khắc đang quần đảo sát ngọn ngô ở Ukraine. Điểm khác thường: dưới mỗi cánh là một quả tên lửa không đối không R-73, từng là vũ khí chủ lực của tiêm kích Liên Xô.
Thân máy bay được sơn màu xám mờ kiểu quân sự, phía đuôi có sọc trắng nhận diện nhằm tránh hỏa lực nhầm lẫn từ lực lượng phòng không. Chưa rõ thời gian, địa điểm ghi hình, nhưng đây là một ví dụ mới cho thấy khả năng sáng tạo "không giới hạn" của Ukraine trong tận dụng khí tài sẵn có để ứng phó mối đe dọa UAV giá rẻ nhưng nguy hiểm của Nga.
Z-137 vốn là phiên bản nâng cấp cuối của dòng Z-37 Čmelák (nghĩa là "ong vò vẽ"), lần đầu bay năm 1963. Khác với tiền nhiệm dùng động cơ pít-tông Ivchenko, Z-137 lắp động cơ turboprop Walter M-601B cho hiệu suất và độ tin cậy cao hơn. Tới giữa thập niên 1980, hơn 700 chiếc đã ra đời, phục vụ chủ yếu tại các nông trang tập thể Đông Âu.
Tên lửa R-73 và "FrankenSAM" trên không
R-73 là loại tên lửa tầm ngắn, dẫn đường hồng ngoại, có khả năng khóa mục tiêu ở góc lệch trục tới ±75°, tầm bắn tối đa khoảng 30 km khi đối đầu trực diện. Khi dùng mũ ngắm gắn trên mũ phi công, tiêm kích Su-27 hay MiG-29 có thể khai hỏa chỉ bằng việc "nhìn" vào mục tiêu.
Từ khi xung đột toàn diện bùng nổ, Ukraine đã tái chế hàng loạt R-73 vào các hệ thống phòng không ứng biến, được phương Tây gọi vui là "FrankenSAM". Điển hình là tổ hợp Gravehawk đặt trong container ISO, hay các xe phòng không 9K33 Osa thay đạn nguyên bản 9M33 bằng R-73. Không chỉ trên bộ, tên lửa này còn xuất hiện trên xuồng không người lái Sea Dragon.
Việc gắn R-73 lên Z-137 tuy nghe lạ nhưng không bất ngờ: Ukraine dư thừa số lượng loại đạn này và nền tảng nông nghiệp chậm chạp nhưng bền bỉ này hoàn toàn có thể làm "máy bay gác" ở những khu vực UAV Shahed thường xuyên xuất hiện.
Khả năng và hạn chế
Điểm chưa rõ là Z-137 đã được tích hợp hệ thống ngắm bắn nào chưa. Không thấy camera hồng ngoại hay radar dò tìm, nghĩa là phi công có thể phải bay "rình" UAV trong tầm mắt, hoặc nhận chỉ thị mục tiêu qua liên lạc radio từ mạng lưới cảnh giới mặt đất gồm radar, cảm biến âm thanh và lực lượng quan sát viên.
Trên giá treo trong, máy bay còn mang hai vật thể dạng xi-lanh, có thể là thùng dầu phụ, cũng có thể là di vật từ cấu hình phun thuốc, hay thậm chí là pod vũ khí phụ. Nếu được trang bị camera FLIR, Z-137 sẽ lập tức có khả năng săn UAV cả ngày lẫn đêm.
Tốc độ chậm và bán kính hoạt động giới hạn khiến Z-137 khó truy đuổi nhiều mục tiêu liên tiếp như tiêm kích, nhưng lại thích hợp vai trò tuần tra cố định trên một khu vực có mật độ UAV cao. Ngoài R-73, về lý thuyết máy bay cũng có thể tích hợp AIM-9 Sidewinder, ASRAAM hay AIM-9X mà Ukraine đã được viện trợ.
Giải pháp "mọi thứ đều tận dụng"
Không phải lần đầu máy bay nông nghiệp được vũ trang. Mỹ từng phát triển OA-1K Skyraider II từ chiếc Air Tractor AT-802, nhưng tương lai loại này vẫn bỏ ngỏ. Nga cũng thử nghiệm gắn súng bắn cố định dưới cánh máy bay dân dụng để chống UAV. Thậm chí Ukraine còn có video Yak-52 tập huấn gắn súng máy cầm tay - minh chứng cho phương châm "có gì dùng nấy".
Tần suất UAV Shahed tấn công kỷ lục buộc Ukraine phải trải dài phòng không từ tổ bắn súng máy 12,7 mm, súng phòng không tự hành, tới Patriot và NASAMS. Các tổ hợp đắt tiền thường để đối phó mục tiêu giá trị cao, còn UAV giá rẻ sẽ được giao cho giải pháp rẻ, cơ động như Z-137 mang R-73.
Chưa rõ chiếc Z-137 này đã thực sự vào biên chế hay chỉ đang thử nghiệm, nhưng sự xuất hiện của nó trên bầu trời Ukraine gửi đi một thông điệp: Kiev sẵn sàng biến mọi phương tiện, từ xuồng, xe tải, tới máy bay nông nghiệp, thành vũ khí chống lại mối đe dọa UAV. Trong một cuộc chiến tiêu hao kéo dài, những sáng kiến kiểu này sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng, dù chỉ là những "mảnh ghép" nhỏ trong mạng lưới phòng không nhiều tầng lớp của Ukraine.