Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái), Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) trong một cuộc gặp bên lề hội nghị thượng đỉnh G20. Ảnh: AFP
Trong những năm gần đây, phong trào được gọi là “phi USD hóa” đã có một số động lực, khi các quốc gia tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng USD và thúc đẩy chủ quyền kinh tế lớn hơn. Xu hướng này đã được tăng cường bởi những thách thức kinh tế và địa chính trị mà nhiều quốc gia phải đối mặt dưới sự trừng phạt hoặc ảnh hưởng của Mỹ.
Một số quốc gia đang tích cực theo đuổi quá trình phi USD hóa, như Trung Quốc, Nga, Brazil, Ấn Độ, các quốc gia ASEAN, Kenya, Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất (UAE). Ấn Độ, theo truyền thống là một đối tác gần gũi của Mỹ, đã cùng với Trung Quốc thúc đẩy giao dịch bằng đồng tiền riêng của mình, đồng rupee, như một sự thay thế cho đồng USD trong thương mại toàn cầu.
Cụ thể, vào ngày 29/3 vừa qua, Ấn Độ đã công bố chính sách ngoại thương mới, cho phép sử dụng đồng rupee trong thương mại với các quốc gia đang đối mặt với tình trạng thiếu USD hoặc khủng hoảng tiền tệ. Malaysia là quốc gia mới nhất tham gia chương trình này.
Trước đó vào tháng 7/2022, Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ (RBI - ngân hàng trung ương Ấn Độ) đã quyết định cho phép thanh toán thương mại quốc tế bằng đồng rupee. Động thái này nhằm thúc đẩy thương mại toàn cầu và hỗ trợ lợi ích của các thương nhân sử dụng đồng rupee. Ấn Độ cũng đã giao dịch bằng đồng rupee với Nga, Mauritius, Iran và Sri Lanka.
Mối quan tâm của Ấn Độ đối với việc giảm phụ thuộc vào đồng USD không chỉ giới hạn trong chính sách thương mại. Nước này cũng bày tỏ sự quan tâm đến việc tìm ra một giải pháp thay thế cho Hiệp hội Viễn thông tài chính liên ngân hàng toàn cầu (SWIFT) với Nga và Trung Quốc. Điều này có thể cho phép Ấn Độ giao dịch với các quốc gia đang chịu lệnh trừng phạt của Mỹ bằng đồng tiền riêng của họ. Ấn Độ cũng có kế hoạch liên kết hệ thống viễn thông tài chính trong nước của riêng mình với các hệ thống chuyển tiền SPFS của Nga và CIPS của Trung Quốc.
Mối quan tâm của Ấn Độ trong việc tìm kiếm một giải pháp thay thế cho SWIFT với Nga và Trung Quốc dường như bắt nguồn từ các biện pháp trừng phạt mà Mỹ và các đồng minh áp đặt lên Iran. Các biện pháp trừng phạt này đã hạn chế nghiêm trọng khả năng sử dụng hệ thống tài chính toàn cầu cho thương mại và đầu tư của Iran, vì hầu hết các ngân hàng đều cảnh giác khi giao dịch với nước này do nguy cơ bị Mỹ trừng phạt.
Đáp lại, Iran và các đối tác thương mại của mình, bao gồm cả Nga và Trung Quốc, đang nghiên cứu phát triển các hệ thống thanh toán thay thế SWIFT và cho phép các giao dịch được thanh toán bằng đồng tiền của họ. SPFS của Nga và CIPS của Trung Quốc là hai hệ thống như vậy, được phát triển để thay thế cho SWIFT.
Sự quan tâm của Ấn Độ đối với các hệ thống này còn được thúc đẩy bởi mong muốn giảm sự phụ thuộc vào USD và tránh nguy cơ bị cắt khỏi hệ thống tài chính toàn cầu trong trường hợp bị Mỹ trừng phạt. Bằng cách liên kết hệ thống viễn thông tài chính trong nước của riêng mình với SPFS và CIPS, Ấn Độ có thể giải quyết các giao dịch với những quốc gia này bằng đồng tiền của chính họ, ngay cả khi họ đang chịu lệnh trừng phạt của Mỹ.
Hơn nữa, mối quan tâm của Ấn Độ đối với việc phi USD hóa cũng bị chi phối bởi mối quan hệ kinh tế ngày càng tăng của nước này với Nga và Trung Quốc. Ấn Độ là một trong những nhà nhập khẩu dầu thô lớn nhất từ Nga và hai nước cũng đang nỗ lực tăng cường thương mại song phương trong các lĩnh vực khác. Tương tự, Ấn Độ và Trung Quốc đã mở rộng hợp tác kinh tế trong những năm gần đây.
Với những yếu tố này, không có gì ngạc nhiên khi Ấn Độ đang tích cực tìm kiếm các giải pháp thay thế cho SWIFT trong khi tăng cường quan hệ kinh tế với Nga và Trung Quốc. Tuy nhiên, vẫn còn phải xem Ấn Độ sẽ thành công như thế nào trong việc thúc đẩy việc sử dụng các hệ thống thanh toán thay thế này và giảm sự phụ thuộc vào đồng USD, đặc biệt là do sự thống trị của đồng đô la Mỹ trong hệ thống tài chính toàn cầu.
Tóm lại, quá trình phi USD hóa là không đơn giản và phải mất nhiều năm để bất kỳ đồng tiền nào có thể thách thức sự thống trị của đồng đô la Mỹ, nhưng xu hướng này là rõ ràng và không thể phủ nhận. Khi nhiều quốc gia chuyển sang các loại tiền tệ khác để giao dịch hàng hóa, Mỹ sẽ phải đối mặt với giá nhập khẩu cao hơn và sự biến động trên thị trường hàng hóa toàn cầu có thể tác động đến sự tăng trưởng và ổn định của nền kinh tế Mỹ. Do đó, Mỹ có lẽ phải chuẩn bị cho một thế giới mà tiền tệ của họ không còn là lựa chọn chính cho thương mại và đầu tư toàn cầu.