Sau nhiều năm bị đánh giá là thua kém trong cuộc đua tên lửa không đối không, lực lượng Không quân-Vũ trụ Nga vừa chính thức đưa vào trang bị dòng tên lửa R-77M - loại vũ khí được kỳ vọng sẽ làm thay đổi cán cân tác chiến trên không, không chỉ tại chiến trường Ukraine mà còn trong các hợp đồng quốc phòng quốc tế.
Với tầm bắn lên tới 200km, dẫn đường radar chủ động AESA và khả năng kháng nhiễu mạnh, R-77M chính là câu trả lời muộn mà quyết liệt của Moskva trước thế hệ tên lửa như AIM-120D của Mỹ hay PL-15 của Trung Quốc - những mẫu vũ khí đã hiện diện trên chiến trường từ giữa thập niên 2010.
Không giống như biến thể tiền nhiệm R-77-1 vốn chỉ có tầm bắn khoảng 110km và dễ bị các máy bay cơ động cao né tránh, R-77M mang theo công nghệ hoàn toàn mới. Radar dẫn đường được tích hợp anten mảng pha chủ động (AESA) cho phép khóa mục tiêu ở khoảng cách xa hơn, đồng thời có khả năng quét góc rộng, giúp phát hiện máy bay địch từ các hướng phi truyền thống.
Điều này làm tăng đáng kể xác suất tiêu diệt các tiêm kích có khả năng cơ động cao như F-16, J-10 hay thậm chí cả máy bay tàng hình thế hệ năm như F-35. Bên cạnh đó, R-77M còn được cho là có thể cập nhật đường bay trong thời gian thực nhờ liên kết dữ liệu hai chiều, khiến nó trở thành vũ khí "diệt tàng hình" đúng nghĩa.
Từ chiến trường Ukraine đến các bãi thử ở Bắc Phi và Nam Á
Trong bối cảnh chiến sự tại Ukraine vẫn diễn biến phức tạp, việc triển khai R-77M trên các dòng tiêm kích Su-35, Su-30SM hay MiG-31BM được kỳ vọng sẽ giúp Nga kiểm soát không phận tốt hơn, đặc biệt là khi đối đầu với các loại khí tài phương Tây cung cấp cho Ukraine như F-16 hay radar AEW&C. Với tầm bắn vượt trội và khả năng tấn công ngoài tầm nhìn (BVR), R-77M sẽ buộc đối phương phải thay đổi chiến thuật tiếp cận, hạn chế nghiêm trọng ưu thế trên không.
Tuy nhiên, tác động của R-77M không dừng lại ở chiến trường Ukraine. Hàng loạt quốc gia vốn là khách hàng lâu năm của vũ khí Nga, đang tỏ ra rất quan tâm đến loại tên lửa mới này. Kazakhstan và Belarus, với các phi đội Su-30SM hiện có, hoàn toàn có thể tích hợp R-77M để nâng cấp khả năng phòng thủ không phận.
Ấn Độ - một trong những nhà khai thác lớn nhất Su-30MKI cũng có lý do chính đáng để tìm đến R-77M, nhất là khi Pakistan đã đưa vào biên chế loạt J-10C và JF-17 Block 3 được trang bị PL-15. Trong bối cảnh tên lửa Astra nội địa của Ấn Độ vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện, R-77M có thể là giải pháp chiến thuật tạm thời hoặc thậm chí trở thành nguồn công nghệ cho các chương trình phát triển tên lửa quốc nội.
Su-57 và bài toán "tàng hình phải đi kèm tấn công tầm xa"
Một trong những ưu điểm nổi bật nhất của R-77M là khả năng tích hợp với khoang vũ khí trong thân của các máy bay tàng hình thế hệ năm như Su-57. Đây là điều mà các biến thể cũ như R-77-1 không làm được do kích thước và cấu hình cánh điều hướng không phù hợp.
Với Su-57, việc triển khai tên lửa tầm xa nhưng vẫn duy trì được thiết diện phản xạ radar thấp là điều tối quan trọng. Theo kế hoạch, Algeria sẽ bắt đầu tiếp nhận lô Su-57 đầu tiên trước cuối năm nay, sau khi đã nhận Su-35 từ đầu 2025. Điều này khiến khả năng nước này sở hữu R-77M gần như là chắc chắn, nhất là khi họ phải đối mặt với mối đe dọa ngày càng rõ nét từ các lực lượng phương Tây hoạt động sát biên giới Địa Trung Hải.
Iran cũng là một khách hàng tiềm năng được nhắc đến. Trong bối cảnh căng thẳng với Israel và các nước Ả Rập thân Mỹ ngày càng leo thang, Tehran được cho là đã ký hợp đồng mua Su-35 từ Nga và R-77M chắc chắn sẽ là vũ khí bổ trợ không thể thiếu. Việc sở hữu loại tên lửa có thể tấn công các tiêm kích đối phương ở khoảng cách 200km sẽ giúp Iran răn đe hiệu quả trước các cuộc không kích phủ đầu từ phía Israel - vốn thường dựa vào ưu thế BVR và gây bất ngờ chiến thuật.
Bất ngờ mang tên Triều Tiên
Một điểm đặc biệt thú vị trong chiến lược xuất khẩu R-77M là khả năng liên kết với Triều Tiên. Tháng 5/2025, Không quân Triều Tiên công bố loại tên lửa không đối không dẫn đường radar chủ động đầu tiên do nước này tự phát triển. Tuy nhiên, hệ thống này còn nhiều hạn chế về tầm bắn và khả năng kháng nhiễu.
Trong trường hợp Bình Nhưỡng nhận được công nghệ chuyển giao từ R-77M - dù là bản đầy đủ hay một phiên bản giới hạn thì năng lực tác chiến không đối không của nước này sẽ tăng đáng kể, đặc biệt nếu đi kèm các tiêm kích hiện đại như Su-57 hoặc MiG-29 được nâng cấp sâu. Viễn cảnh này khiến không chỉ Hàn Quốc mà cả Nhật Bản và Mỹ cũng phải tính lại thế trận phòng không trên bán đảo Triều Tiên.
Với R-77M, Nga đã chính thức bước vào nhóm các cường quốc sở hữu tên lửa không đối không tầm xa thế hệ mới, điều vốn chỉ Mỹ và Trung Quốc duy trì suốt hơn một thập kỷ qua. Việc tên lửa này sử dụng công nghệ anten mảng pha chủ động, dẫn đường hai chiều, cùng khả năng khai hỏa từ máy bay tàng hình, không chỉ nâng cấp chiến thuật không chiến của Không quân Nga mà còn mở ra cánh cửa xuất khẩu vũ khí thế hệ mới cho Moskva trong bối cảnh cấm vận phương Tây vẫn đang siết chặt.
Dù còn nhiều ẩn số về số lượng sản xuất, tốc độ triển khai và chi phí, nhưng rõ ràng R-77M đã tạo ra cú hích mới cho ngành công nghiệp quốc phòng Nga và hơn thế nữa, cho những khách hàng đang cần một "cái tên đủ tầm" để đối trọng với PL-15 hay AIM-120D.