“Báu vật tiên tổ” giữa hơi thở làng
Nằm lặng lẽ, khiêm tốn giữa những cồn cát chồng lớp ven biển Chân Mây – Lăng Cô (thành phố Huế), khu rừng dẻ Phú Hải được xem là “báu vật tiên tổ” quý hiếm còn sót lại của vùng duyên hải miền Trung. Khu rừng nguyên sinh đặc hữu này đã tồn tại hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm, được ví như “lá phổi xanh” bao bọc xóm làng, gắn bó mật thiết với lịch sử – văn hóa của vùng đất này.
Người dân Phú Hải từ bao đời vẫn truyền nhau câu nói “Chỉ cần rừng còn, làng sẽ còn”. Rừng dẻ đã che chở cho làng qua chiến tranh, bom đạn, khó khăn, và vẫn đứng vững đến hôm nay.
Việc bảo vệ khu rừng đã được người dân đưa vào hương ước của làng từ thời vua Minh Mạng (1821–1840), nghiêm cấm chặt phá, săn bắn trong khu vực rừng. Thời đó, làng Phú Hải còn có tên là phường Yên Xuân. Dù không có nhiều giá trị kinh tế, nhưng rừng dẻ được xem là báu vật phòng hộ thiên tai, chống chịu gió bão.
Không chỉ là “khiên chắn” sinh thái, rừng dẻ Phú Hải còn mang đậm dấu ấn lịch sử. Trong kháng chiến chống Mỹ, nơi đây từng là căn cứ địa, nơi diễn ra nhiều trận đánh chiến lược của bộ đội và dân quân địa phương.
Rừng dẻ Phú Hải (Ảnh: Báo Tiền Phong).
Tác động sinh thái đặc biệt
Rừng dẻ ven biển như Phú Hải đóng vai trò vô giá trong ổn định hệ sinh thái địa phương. Đây là vành đai chắn gió, giữ đất, ngăn cát bay. Tán cây dày, rễ đan xen giữ đất chặt chắn bão tố cho dân làng. Minh chứng rõ ràng là vào năm 2006, bão Xangsane để lại hậu quả nặng nề cho nhiều vùng ven biển miền Trung. Tuy nhiên, riêng Phú Hải, nhờ có lớp rừng dẻ dày đặc dọc bờ biển, thiệt hại đã được giảm thiểu đáng kể.
Ngoài ra, rừng dẻ còn giúp điều hòa khí hậu, giảm nhiệt, tăng độ ẩm, hạn chế khô hạn ở vùng cát nóng ven biển. Đây cũng là môi trường sống của nhiều loài chim, côn trùng, thực vật bản địa quý hiếm. Đặc biệt, cây dẻ cổ thụ nghìn năm có giá trị lớn trong nghiên cứu sinh học và bảo tồn gen giống.
Năm 2001, rừng dẻ Phú Hải được giao cho cộng đồng thôn quản lý theo mô hình rừng phòng hộ. Tuy nhiên, đến năm 2016, khu rừng bất ngờ bị điều chỉnh quy hoạch từ rừng phòng hộ sang rừng sản xuất, trực tiếp nằm trong dự án khu du lịch và sân golf. Việc này đã làm dấy lên lo ngại về nguy cơ phá vỡ sinh thái khu rừng cổ thụ trăm năm tuổi.
Cách trung tâm xã chưa đến 3 km, rừng dẻ Phú Hải không chỉ là nơi tránh bão, mà còn là điểm hẹn du lịch sinh thái độc đáo – nơi giao thoa giữa thiên nhiên và lịch sử. Giữ rừng cũng chính là giữ linh hồn làng, giữ lại một phần lịch sử, văn hóa của vùng ven biển miền Trung đang dần mai một.