Hãy nhìn vào nụ cười của hộp sọ người cổ đại và chúng ta sẽ nhận thấy răng của họ thường rất thẳng. Không cần niềng răng, kem đánh răng giàu fluoride hay nhổ răng khôn, nhiều người tiền sử vẫn giữ được hàm răng trắng như ngọc của một diễn viên Hollywood. Vậy họ đã làm thế nào để có được điều đó?
Một trong những yếu tố lớn nhất đằng sau việc này là sự thu hẹp hàm của con người hiện đại, dẫn đến tình trạng răng chật chội và va vào nhau.
Trong vài thế kỷ qua, răng khôn mọc lệch đã trở nên cực kỳ phổ biến. Đây trở thành một dấu hiệu rõ ràng cho thấy bộ hàm của con người đã ngày càng chật cứng. Học viện phẫu thuật răng miệng và hàm mặt Hoa Kỳ ước tính rằng 90% mọi người có ít nhất một chiếc răng khôn gây ảnh hưởng và thường phải bị nhổ bỏ.
Sơ đồ ảnh hưởng của răng khôn với người hiện đại.
Trong thời kỳ tiền công nghiệp, răng khôn mọc lệch ít phổ biến hơn đáng kể, nhưng các vấn đề răng miệng khác vẫn khá phổ biến.
Trong cuốn sách Câu chuyện về cơ thể con người, nhà sinh vật học tiến hóa Daniel Lieberman đã viết: "Bảo tàng nơi tôi làm việc có hàng nghìn hộp sọ cổ từ khắp nơi trên thế giới. Hầu hết các hộp sọ trong vài trăm năm qua đều là cơn ác mộng của nha sĩ: chúng chứa đầy sâu răng và nhiễm trùng, răng mọc chen chúc vào hàm và khoảng 1/4 trong số đó bị móm răng. Hộp sọ của những người nông dân thời tiền công nghiệp cũng có nhiều lỗ sâu răng và những vết áp xe trông đau đớn, nhưng chưa đến 5% trong số họ có răng khôn mọc lệch."
Ngược lại, hầu hết những người săn bắn hái lượm thời tiền sử đều có sức khỏe răng miệng gần như hoàn hảo. Rõ ràng, nha sĩ là một công việc hiếm khi cần thiết trong thời kỳ đồ đá.
Vào năm 2015, các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu 292 bộ xương người được tìm thấy ở Levant, Anatolia và Châu Âu có niên đại từ 28.000 đến 6.000 năm trước. Phát hiện của họ cho thấy những người từ các cộng đồng nông nghiệp gần đây có hàm dưới nhỏ hơn và có hình dạng khác so với những người săn bắn hái lượm trước đó.
Hàm của người hiện đại nhỏ hơn so với hàm của người tiền sử.
Họ lập luận điều này có khả năng phản ánh sự thay đổi căn bản trong chế độ ăn uống của chúng ta qua từng thời kỳ. Trước khi nền nông nghiệp xuất hiện khoảng 12.000 năm trước, con người ăn chế độ ăn gồm thịt và các loại thực vật chưa được thuần hóa, vốn cứng hơn và cần phải nhai nhiều hơn.
Sau cuộc cách mạng nông nghiệp này, con người có cơ hội tiếp cận rộng rãi hơn với các loại thực phẩm như rau dễ ăn, các sản phẩm ngũ cốc và gạo, vốn đòi hỏi ít sức lực hơn để nhai. Mọi thứ trở nên cẩu thả hơn đáng kể trong thời kỳ hiện đại với sự ra đời của thực phẩm đã qua chế biến và siêu chế biến mà hầu như không yêu cầu bất kỳ hoạt động đáng kể nào của hàm trong việc nhai.
Tác động này quan trọng đến mức một số nhà khoa học cho rằng chúng ta đang sống trong một "đại dịch quai hàm" đang ảnh hưởng rộng rãi đến sức khỏe toàn cầu. Ngoài các vấn đề về răng miệng, các nhà nghiên cứu còn tin rằng hàm nhỏ hơn đang ảnh hưởng đến khoang miệng và đường thở của chúng ta, dẫn đến chất lượng giấc ngủ ngày càng giảm sút. Nhiều người bị thiếu ngủ lại dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim, huyết áp cao, trầm cảm, ung thư và bệnh Alzheimer.
Người tiền sử có bộ hàm khoẻ do đã quen nhai gặm những thực phẩm dai và cứng hơn.
Quay trở lại thời kỳ đồ đá và bỏ đi nền nông nghiệp tiên tiến có lẽ không phải là giải pháp khôn ngoan cho vấn đề này. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã đề xuất một số cách để có thể hạn chế "đại dịch quai hàm". Họ tin rằng điều quan trọng là giúp con người phát triển hàm dưới chắc khỏe trong thời thơ ấu thông qua các thực hành cơ bản như cho trẻ ăn kẹo cao su không đường, cũng như cho trẻ ăn ít thức ăn nhão hơn sau khi chúng chuyển sang thức ăn đặc.
Các nhà khoa học sẽ tiếp tục tìm hiểu nguyên nhân của "đại dịch quai hàm" và tiếp tục tìm hiểu xem đây là một tình trạng có khả năng điều trị cao như thế nào ngay từ đầu đời. Các bậc cha mẹ có thể phối hợp với các nha sĩ để có thể giúp trẻ sớm tránh được một số vấn đề răng hàm về sau này.
