Các kế hoạch cho thành phố sa mạc Neom trị giá hàng nghìn tỷ USD của Ả Rập Saudi đang thành hình, và những cư dân tương lai đang được hứa hẹn về một trải nghiệm chẳng khác gì trong các bộ phim khoa học viễn tưởng.
Thành phố được xây dựng để có một "tổ hợp nhà chọc trời" dài 100 dặm chạy xuyên qua trung tâm. Với tên gọi "The Strip", thiết kế này chễm chệ trên vùng sa mạc ở phía tây bắc khô cằn của đất nước.
Nhưng đằng sau kế hoạch kỳ lạ do chính Thái tử Ả Rập Saudi Mohammed bin Salman phát triển, lại dấy lên một thực tế ít tươi sáng.
Bulelani Jili, một thành viên của Đại học Harvard, người nghiên cứu về tham vọng toàn cầu của Trung Quốc, nhận định rằng Trung Quốc đang tìm cách "bình thường hóa và hợp pháp hóa tầm nhìn về một không gian mạng do nhà nước lãnh đạo và một cộng đồng luôn được giám sát."
Thực tế, Trung Quốc đã và đang cung cấp công nghệ giám sát để xây dựng cái gọi là "thành phố an toàn", vận hành trên cơ sở dữ liệu người dùng, ở Ai Cập và Serbia, theo một báo cáo của Viện nghiên cứu Washington.
Và Thái tử Mohammed có vẻ muốn nhân rộng những dự án đó trên quy mô lớn hơn.
Neome là gì?
Neom, còn được gọi là thành phố không carbon của tương lai, là tâm điểm trong nỗ lực của thái tử nhằm hiện đại hóa đất nước và giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
Marwa Fatafta, nhà quản lý chính sách tại Access Now, một tổ chức chuyên về quyền kỹ thuật số có trụ sở tại Berlin, cho biết: "Đó là tấm vé để ông ấy có thể tự tôn mình là nhà lãnh đạo Ả Rập Saudi đã hiện đại hóa đất nước và mở ra một kỷ nguyên công nghệ mới".
Giám đốc điều hành của Neom, Giles Pendleton, chia sẻ rằng việc xây dựng dự án đang được tiến hành nhanh chóng, và thành phố sẽ có 9 triệu cư dân vào năm 2045.
Theo Pendleton, Neom sẽ bao gồm 10 khu vực. Một trong số đó, được gọi là The Line, đang được quảng cáo là khu vực không carbon, nơi dữ liệu của cư dân sẽ được sử dụng để điều chỉnh các dịch vụ theo nhu cầu của chính họ.
Các nhà quy hoạch thành phố nói rằng các thành phố thông minh hiện tại chỉ có thể sử dụng khoảng 10% dữ liệu người dùng. Trong khi đó, Neom sẽ được AI hỗ trợ, và sẽ sử dụng tới 90%.
Hình ảnh công khai về 'The Line' cho thấy một phần của siêu đô thị sa mạc Ả Rập Saudi đã được lên kế hoạch ở Neom
James Shires, một nhà nghiên cứu tại tổ chức tư vấn Chatham House ở London, nhận xét rằng thái tử có tham vọng về một thành phố nơi các dịch vụ như thu gom rác thải, y tế hay thời gian tàu chạy hoàn toàn được điều chỉnh bởi dữ liệu từ các nguồn như điện thoại thông minh và công nghệ giám sát.
Ông nói: "Neom được thiết kế để đi tắt đón đầu các thành phố thông minh khác, để bắt đầu từ đầu theo kiểu được thiết kế hoàn toàn để thu thập dữ liệu và sử dụng dữ liệu đó cho các mục đích của thành phố".
Nhưng một số chuyên gia, bao gồm cả Fatafta, cảnh báo rằng tầm nhìn mang tính tương lai và xa hoa trong các tài liệu quảng cáo của Neom dường như che giấu một dự án đen tối, phù hợp với bản năng độc đoán của Thái tử Mohammed.
Fatafta cho biết các tiềm năng của Neom không chỉ là một điểm thu hút trong tương lai, mà còn có thể được triển khai như một công cụ giám sát phục vụ cho các cơ quan an ninh nhà nước.
James, nhà nghiên cứu của Chatham House, nói rằng một hình thức mà công nghệ này áp dụng là các camera giám sát được liên kết với công nghệ nhận dạng khuôn mặt có thể được sử dụng để theo dõi các chuyển động trong quá khứ và theo thời gian thực.
"Đây cũng là một mối đe dọa thực sự đối với quyền riêng tư của mọi người, đặc biệt là tùy thuộc vào cách dữ liệu được thu thập và lưu trữ", ông nói.
Công nghệ này cung cấp khả năng liên kết các cảnh quay của camera giám sát với các bộ dữ liệu khác, bao gồm cả thông tin sinh trắc học.
Một mối bận tâm tiềm tàng khác là công nghệ đám mây, cụ thể là các công ty lưu trữ lượng dữ liệu máy tính khổng lồ. Gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc Huawei đã ký hợp đồng với Ả Rập Saudi, bao gồm cả ở thành phố Neom, và James cho biết đang có những câu hỏi lớn được đặt ra về mức độ bảo vệ quyền riêng tư mà công ty này sẽ cung cấp cho người dùng trong thành phố.
Thành phố Neom có thể áp dụng công nghệ giám sát như thế nào?
Fatafta cho biết, trong khi tìm cách thúc đẩy đất nước hướng tới một tương lai công nghệ cao, đồng thời mở cửa cho đầu tư và đổi mới, thái tử sẽ sẵn sàng sử dụng mọi quyền hạn để giám sát và đàn áp những người bất đồng chính kiến.
Cho đến nay, những tham vọng vĩ đại của Thái tử Mohammed vẫn còn lâu mới được hiện thực hóa.
James cũng cho biết chính các kế hoạch cho thành phố Neom đang đặt ra những câu hỏi cơ bản về cách chúng ta muốn sống cuộc sống của mình.
"Về cơ bản, bạn muốn hướng đến kiểu sống nào trong một thành phố thông minh?"
"Nếu bạn muốn sống trong một thành phố nơi mang lại giá trị thực sự của tự do ngôn luận, phản biện văn hóa, bày tỏ và thoải mái bàn luận về suy nghĩ độc lập, thì Neom có thể không phải là nơi bạn muốn đến".
