Chiếc chén thoạt nhìn có vẻ khá đơn giản, giống như những chiếc chén thông thường dành để uống trà hoặc rượu. Sự độc đáo chỗ duy nhất nằm ở phần trên của nó, với hình ảnh một ông tiên nhô lên giữa lòng chiếc chén. Khi đổ nước vào, nước sẽ tự mình chảy ra khỏi chén, tạo nên một hiện tượng thú vị.
Cổ vật này hiện đang được trưng bày tại nhà cổ Tấn Ký (101 Nguyễn Thái Học, TP Hội An, tỉnh Quảng Nam). Trước đây, nhà khảo cổ nổi tiếng Vương Hồng Sỹ cũng từng sở hữu một chiếc chén tương tự, nhưng sau khi ông tặng cho Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại TP Hồ Chí Minh, nó đã mất tích một cách bí ẩn.
"Chén Khổng Tử": Bí ẩn và lịch sử trong bảo tàng Tấn Ký
Nhà cổ Tấn Ký đã trở thành một địa điểm du lịch phổ biến tại Hội An, không chỉ bởi kiến trúc cổ điển được bảo tồn vẹn nguyên suốt 200 năm qua, mà còn bởi bộ sưu tập đa dạng và phong phú của chén bát, đĩa, bình cổ, gu, sập... được gia đình họ Lê trưng bày và giới thiệu.
Nếu không chú ý, khó có ai nhận ra rằng chiếc "chén Khổng Tử" là một tài sản quý của gia đình này. Hình dáng của nó không quá nổi bật, và niên đại cũng không cao hơn so với các vật cổ khác. Tuy vậy, theo lời giải thích của bà Tân Xuân, con dâu thứ 6 của gia đình, sau khi tìm hiểu lịch sử và tính năng của chiếc chén nhỏ, mọi người đều muốn tận mắt thấy điều kỳ diệu và bí ẩn đằng sau vật quý này.
Nhà cổ Tấn Ký
Chiếc chén có kích cỡ nhỏ, nằm gọn trong lòng bàn tay, được làm bằng đất nung, men trắng trang trí với họa văn giản đơn. Ở giữa chiếc chén, có một hình tượng người đứng cao hơn một chút so với bề ngoài. Đáy của chiếc chén có một lỗ nhỏ, bằng kích thước một que diêm. Khi đổ nước vào chiếc chén và đến hai phần chén, nước không chảy ra ngoài, nhưng nếu đổ nhiều hơn một chút thì nước sẽ "đổ" ngay ra ngoài.
Nhiều người tự hỏi tại sao khi đổ "tám phần" nước vào mà nước không tràn ra ngoài, nhưng chỉ cần một chút thêm thì nước lại đổ hết mà không chỉ chảy thêm vào chén. Theo tài liệu lưu lại của gia đình, chiếc chén quý của họ được mua lại từ các thương nhân Trung Quốc sang buôn bán. Đây là một món đồ liên quan đến triết gia nổi tiếng Khổng Tử.
Chiếc chén không đáy Khổng Tử
Theo truyền thuyết, Khổng Tử một lần đi qua một vùng hoang mạc, đang đói khát, gặp một ông lão dẫn đến một cái ao nước nguội và đưa cho ông một chiếc chén. Khổng Tử múc nước uống nhưng mỗi lần múc đầy, nước trong chén lại biến mất hoàn toàn. Cuối cùng, Khổng Tử phát hiện ra đáy của chiếc chén có một lỗ nhỏ, và khi nước trong chén đầy quá thì nước sẽ tràn ra ngoài qua lỗ này.
Sau khi nhiều lần cố gắng bít lỗ nhưng không thành, Khổng Tử đã hiểu rằng muốn giữ nước trong chén, không thể múc đầy. Chính từ sự việc này, Khổng Tử đã đề xuất triết lý Trung Dung, về việc giữ cho tâm trạng luôn ở trong tình trạng cân bằng. Sống theo nhân, nghĩa, lễ, trí, tín để trở thành người quân tử.
Chiếc chén đã cứu Khổng Tử khỏi cảnh đói khát và trở thành một biểu tượng của ông, sau này được gọi là "Chén Khổng Tử" và trở thành một truyền thuyết.
Một phần của di sản văn hóa Việt Nam
Những du khách tò mò về "Chén Khổng Tử" thường bị cuốn vào sự kỳ diệu của nó. Chiếc chén này không chỉ là một món đồ cổ thụ động, mà còn chứa một câu chuyện sâu sắc về triết lý và đạo đức. Du khách thường tò mò về cách mà chiếc chén này đã thực hiện nguyên tắc điều độ.
Chiếc chén thường được bảo quản một cách cẩn thận để bảo vệ giá trị văn hóa và lịch sử của nó. Nó thường được đặt trong một vị trí đặc biệt trong các bảo tàng hoặc nhà cổ, nhằm giữ cho nó tránh xa khỏi tác động của thời tiết và ánh sáng mặt trời mạnh. Ngoài ra, nó cũng được bảo quản xa tầm tay của công chúng để tránh rủi ro hỏng hóc hoặc mất mát.
Các nhà nghiên cứu và bảo quản viên thường thực hiện các biện pháp bảo quản đặc biệt để đảm bảo chiếc chén này được bảo tồn tốt nhất có thể. Điều này có thể bao gồm việc kiểm tra và vệ sinh định kỳ, sử dụng các điều kiện môi trường ổn định, và giám sát sự biến đổi về cấu trúc và màu sắc của chén.
Trải qua thời gian, việc bảo quản cẩn thận này giúp du khách và nhà nghiên cứu tiếp tục khám phá sự kỳ diệu và triết lý đằng sau "Chén Khổng Tử", là một phần quan trọng của di sản văn hóa Việt Nam.