Hệ thống đập thủy điện nhằm hạ thấp mực nước Địa Trung Hải và sáp nhập châu Âu với châu Phi. Ảnh: Wikimedia Commons
Thập niên 1920 đã sản sinh ra những sáng tạo tuyệt vời như thuốc penicillin và đèn giao thông, nhưng đây cũng là lúc xuất hiện một số dự án kỹ thuật tham vọng đáng lo ngại. Lớn nhất và kỳ lạ nhất là Atlantropa - kế hoạch xây dựng một hệ thống đập thủy điện ngang qua eo biển Gibraltar, sản xuất đủ điện để cung cấp năng lượng cho một nửa châu Âu và rút cạn Địa Trung Hải để mở đường cho con người định cư tại một siêu lục địa Âu – Phi mới.
Mặc dù nghe có vẻ như một câu chuyện khoa học viễn tưởng kỳ quái, kế hoạch này đã thực sự tồn tại. Thậm chí một số chính phủ còn nghiêm túc xem xét nó cho đến tận những năm 1950.
Sau Thế chiến thứ nhất, các nhà khoa học, triết gia và kỹ sư tin rằng có thể giải quyết những gì họ cho là căn bệnh nan y với xã hội châu Âu bằng những đại dự án. Trong số họ có kỹ sư người Đức Herman Sörgel.
Vào năm 1927, ở tuổi 42, Sörgel đã lần đầu tiên xây dựng kế hoạch thành lập siêu lục địa Atlantropa, mà ban đầu ông gọi là Panropa. Được truyền cảm hứng từ những dự án cơ khí khổng lồ như kênh đào Suez, Sörgel thậm chí còn đặt ra tham vọng cao hơn.
Tác giả của dự án Atlantropa, Herman Sörgel (1885-1952). Ảnh: Bảo tàng quốc gia Đức
Kế hoạch của Sörgel cho Atlantropa là xây dựng một hệ thống những con đập ngang qua eo biển Gibraltar, rút nước ở Địa Trung Hải. Những đập thủy điện cũng được xây dựng qua eo biển Sicily, nối Italy với Tunisia, trong khi những con đập khác bắc qua eo Dardanelles ở Thổ Nhĩ Kỳ, nối Hy Lạp với châu Á.
Tất cả những con đập này sẽ tạo nên một loạt cây cầu nối châu Âu và châu Phi thành một mạng lưới đường bộ và đường sắt khổng lồ, “kết dính” hai lục địa với nhau.
Với trên 660.000km2 đất mới được khai hoang và những con đập tạo ra đủ năng lượng cho trên 250 triệu người mỗi ngày, châu Âu sẽ bước vào mọt kỷ nguyên vàng, với nguồn điện dồi dào, không gian rộng rãi và nguồn cung cấp thực phẩm vô tận từ vùng đất nông nghiệp mới. Trong tầm nhìn của Sörgel, siêu lục địa mới là cách duy nhất để ngăn chặn một cuộc xung đột toàn cầu khác.
Thời kỳ đó, vẫn quay cuồng với nỗi kinh hoàng của Thế chiến I, châu Âu vật lộn để tìm ra hy vọng cho tương lai. Mặc dù “lục địa già” đã phải chịu tổn thất lớn về sinh mạng trong chiến tranh và đại dịch cúm năm 1918, dân số vẫn tăng từ 488 triệu lên 534 triệu người trong giai đoạn 1920-1930.
Cùng lúc đó, nền chính trị châu Âu đã đạt đến điểm căng thẳng nhất trong nhiều thế kỷ. Các quốc gia như Ba Lan và Nam Tư đã giành được độc lập sau nhiều thập kỷ bị các đế quốc cai trị. Vì thế cư dân của các đế chế cũ lo sợ không còn chỗ cho họ cả về vị trí vật lý, xã hội hay văn hóa. Trong bối cảnh đó, khái niệm về "Lebensraum", hay "không gian sống", đã thu hút sự chú ý trong nền chính trị Đức. "Lebensraum" đặt ra niềm tin rằng điều quan trọng nhất để tồn tại và phát triển đối với một xã hội [phân biệt chủng tộc] là lãnh thổ để cung cấp không gian cho các thành viên. Vì thế cam kết của Atlantropa có vẻ giống như "viên đạn bạc", sẽ giải quyết được những vấn đề của "lục địa già" chật chội.
Điều kỳ lạ nhất về kế hoạch của Herman Sörgel là sẽ hút cạn Địa Trung Hải, nhưng thực tế là ý tưởng đó đã được xem xét nghiêm túc. Ông Sörgel đã xuất bản một cuốn sách có tựa đề “Lowering the Mediterranean, Irrigating the Sahara: The Panropa Project in 1929” (tạm dịch, Rút nước Địa Trung Hải, tưới tiêu cho Sahara: Dự án Panropa vào năm 1929). Cuốn sách lập tức khiến dư luận khắp châu Âu và Bắc Mỹ xôn xao.
Thời kỳ thập niên 1930, các dự án kỹ thuật khổng lồ đã phát triển mạnh mẽ, như ngăn lũ ở Thung lũng Tennessee, xây dựng đập Hoover hay đào kênh Baltic-Bạch Hải ở Liên Xô. Trong bối cảnh đó, Atlantropa có vẻ hợp lý và thú vị.
Kế hoạch táo bạo của Sörgel thậm chí đã truyền cảm hứng cho một cuốn tiểu thuyết có tên là "Panropa" vào năm 1930. Trong đó một nhà khoa học siêu anh hùng người Đức tên là Tiến sĩ Maurus có kế hoạch rút nước khỏi Địa Trung Hải, mang đến sự thịnh vượng tuyệt vời bất chấp âm mưu phá hoại của những nhân vật phản diện người châu Á và Mỹ.
Sörgel còn thành lập cả Viện Atlantropa, với thành viên là những người ủng hộ tài chính, các kiến trúc sư, kỹ sư. Trong nhiều năm kế hoạch được hưởng ứng công khai trên các báo và tạp chí. Những câu chuyện về Atlantropa thường có hình minh họa màu sắc sinh động, do chính vợ Sörgel, một nhà môi giới nghệ thuật thành công, tài trợ tiền.
Mặc dù giấc mơ của Sörgel đã gây chấn động người châu Âu về một xã hội không tưởng vinh quang, nhưng Atlantropa cũng đi kèm một mặt tối hiếm khi được thảo luận trong cuộc đời Sörgel.
Tuy có tầm nhìn xa, Herman Sörgel lại giữ một quan điểm bảo thủ đáng sợ về quốc tịch và chủng tộc. Không giống như những người cùng thời Đức Quốc xã, ông tin rằng mối đe dọa chính đối với Đức không nằm ở người Do Thái, mà là ở châu Á.
Trong suy nghĩ của ông ta, thế giới nên được phân chia thành ba khối: châu Mỹ, châu Á và Atlantropa. Tại Atlantropa, người châu Âu da trắng sẽ trở thành chủng tộc thống trị, sử dụng người châu Phi da đen làm nguồn lao động và được tách biệt nghiêm ngặt.
Khi những con đập và cây cầu trong dự án của ông được xây dựng, toàn bộ các khu vực và nền văn hóa vốn bám rễ vào biển trong nhiều thế kỷ sẽ đột ngột bị chặn lại. Ngoài ra, việc chuyển hướng dòng chảy còn đồng nghĩa người dân ở các khu vực khác sẽ mất nhà cửa.
Một phần trong đề xuất của Sörgel liên quan đến việc chặn sông Congo ở Trung Phi, mà không xem xét tới cuộc sống của hàng chục triệu người dân sống ở nơi đây. Thay vào đó, nước sẽ được chuyển hướng đến Sahara, tạo thành những hồ nước ngọt rộng lớn và biến sa mạc thiêu đốt thành đất nông nghiệp.
Sörgel đã đưa ý tưởng của mình cho Đức quốc xã, tin rằng họ sẽ ủng hộ ông. Nhưng ngay cả với những gì bạo lực mà ông ta dự định mang đến cho các dân tộc châu Phi, kế hoạch của Sörgel vẫn còn là “hòa bình” so với những gì Đức quốc xã đã nghĩ đến. ngoài ra, nỗ lực của Sörgel hướng sự chú ý tới châu Phi đã không phù hợp với mục tiêu khi đó của Hitler là nghiền nát Liên Xô.
Sörgel đã công khai ý tưởng của mình tại Hội chợ Thế giới New York năm 1930, nhưng khi không có sự hỗ trợ chính thức nào, ông ta không thể thực hiện điều gì với kế hoạch của mình.
Ý tưởng về đập Gibraltar nối giữa Tây Ban Nha và Maroc. Ảnh: Wikimedia Commons
Sau khi khói lửa của Thế chiến II đã lắng xuống, Sörgel lại nhen nhóm hy vọng về kế hoạch của mình, ông nhanh chóng bắt tay vào thúc đẩy các ý tưởng về siêu lục địa Âu – Phi một lần nữa.
Atlantropa thu hút sự quan tâm từ nhiều chính trị gia và nhà công nghiệp, nhưng ngay cả khi Đức Quốc xã đã sụp đổ, Sörgel vẫn không rút lại các yếu tố phân biệt chủng tộc trong tầm nhìn của mình. Và trên hết, thế giới đang chuyển động theo hướng thiết thực hơn. Cộng đồng Thép và Than châu Âu của Jean Monnet đã ra đời trong thời kỳ này, và sau đó trở thành tiền thân của Liên minh châu Âu ngày nay.
Hơn nữa, các lò phản ứng điện hạt nhân đã báo hiệu dấu chấm hết cho ý tưởng về Atlantropa. Cuối cùng châu Âu đã có thể tiếp cận với nguồn năng lượng dồi dào hơn và thực tế hơn nhiều so với hệ thống đập thủy điện mà Sörgel đề ra. Khi thủy điện bị bỏ lại sau lưng, giấc mơ không tưởng của Sörgel không bao giờ được xem xét nữa.
Tới cuối đời, Sörgel viết thêm 4 cuốn sách, đăng hàng ngàn bài báo và thực hiện vô số bài thuyết trình về giấc mơ của mình, nhưng ý tưởng Atlantropa về cơ bản đã chết theo ông. Đêm 4/12/1952, Sörgel đạp xe tới trường Đại học Munich để giảng dạy thì bị xe ô tô đâm chết. Tới năm 1960, Viện Atlantropa do ông thành lập vĩnh viễn đóng cửa.