Địa điểm khai quật khảo cổ văn hóa Óc Eo.
Nhiều bí ẩn phát lộ
Thực hiện Đề án "Nghiên cứu khu di tích khảo cổ học Óc Eo - Ba Thê, Nền Chùa (Văn hóa Óc Eo Nam Bộ) do Thủ tướng Chính phủ giao, từ năm 2017-2020, Viện Khảo cổ học và Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ đã tiến hành khai quật khảo cổ học khu di tích Óc Eo - Ba Thê với quy mô lớn, trên diện tích trên 16 nghìn mét vuông tại 2 khu vực cánh đồng Óc Eo và sườn núi Ba Thê với 8 địa điểm Gò Giồng Cát, Gò Giông Trôm, Gò Óc Eo, Lung Lớn (Cánh đồng Óc Eo); Gò Sáu Thuận, Gò Út Trạnh, Chùa Linh Sơn và Linh Sơn Bắc (núi Ba Thê). Từ năm 2018-2020, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tiến hành khai quật di tích Nền Chùa với diện tích 8 nghìn m2. Đây là khu di tích nằm dưới cánh đồng rộng lớn cách Óc Eo - Ba Thê khoảng 12km theo đường chim bay về phía Bắc.
Sau gần 4 năm thực hiện nhiệm vụ, kết quả khai quật khảo cổ học có quy quy mô lớn nhất từ trước đến nay đã phát hiện được nhiều loại hình di tích quan trọng như kiến trúc đền tháp, các loại giếng nước, hồ nước được xây dựng bằng gạch, đá cùng nhiều loại hình di tích cư trú, sinh hoạt, sản xuất thủ công. Đặc biệt, cuộc khai quật đã đưa lên khỏi lòng đất một số lượng cực kỳ phong phú, đa dạng các loại hình dị vật, trong đó nhiều nhất là đồ gốm và đồ trang sức bằng thủy tinh.
Bên cạnh đó, kết quả khai quật đã phát hiện được nhiều vấn đề khoa học mới, minh chứng rõ ràng và thuyết phục hơn về đặc điểm, tính chất của "đô thị cổ" Óc Eo trên cánh đồng Óc Eo ngày nay. Bởi xưa đây vốn là nơi tụ cư ven kênh rạch, với sinh kế nông nghiệp và thương nghiệp nổi trội, có mỗi giao lưu văn hóa, thương mại hàng hải rất phát triển, liên kết nhiều khu vực trên thế giới thời bấy giờ. Bên cạnh đó, kết quả khai quật tại núi Ba Thê cũng đã phát hiện một quần thể di tích kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng có quy mô lớn đưa lại một bức tranh khá sinh động về trung tâm tôn giáo lớn của vương quốc Phù Nam và đời sống sinh hoạt văn hóa đặc sắc của đô thị Óc Eo trong lịch sử. Từ những phát hiện quan trọng trong khảo cổ, lịch sử hình thành và phát triển và phát triển của văn hóa Óc Eo và vương quốc Phù Nam tiếp tục làm sáng tỏ qua các loại hình di tích và di vật mới phát hiện. Trong gần 8 thế kỷ tồn tại và phát triển, từ những tồn tại và phát triển, từ những thế kỷ đầu Công nguyên đến thế kỷ 8 sau Công nguyên, thế kỷ 4 - 6 là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của khu đô thị cố Óc Eo và vương quốc Phù Nam.
Xứng danh di sản
Theo PGS.TS Bùi Minh Trí - Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh thành, thành tựu quan trọng nhất của Đề án là minh chứng và làm sáng rõ những giá trị nổi bật của khu di tích Óc Eo - Ba Thê trong lịch sử. Đây là một trung tâm dân cư, trung tâm kinh tế, trung tâm chính trị, trung tâm tôn giáo lớn và quan trọng trọng nhất của vương quốc Phù Nam. Trong đó, Óc Eo đóng vai trò là một "đô thị" hay là "một thành phố ven biển" và kết nối với biển Tây Nam thông qua "cửa ngõ" giao thương là Nền Chùa và các tuyến thủy lộ trong vùng Ba Thê đóng vai trò là một trung tâm tôn giáo lớn của vương quốc Phù Nam, và là một cấu trúc chung không thể tách rời của không gian đô thị Óc Eo.
Một số hiện vật thu thập được tại khu di chỉ Óc Eo An Giang.
Cũng theo ông Trí, trong hệ thống đô thị châu Á thời kỳ sau Công nguyên, Óc Eo - Ba Thê thể hiện rõ vai trò trung tâm giao thương kinh tế, văn hoá có tầm quan trọng và có sức lan toả, sự ảnh hưởng trong khu vực. Nhiều loại hình di vật quý có nguồn gốc từ nước ngoài như tiền và huy chương vàng La Mã, đèn đồng Ba Tư, gương đồng nhà Hán… thu thập được trong các hố khai quật chính thức và không chính thức đã hé lộ những bí mất của mạng lưới thương mại hàng hải thời bấy giờ.
Đặc biệt, phát hiện mới về đồ gốm đến từ đế chế La Mã, Ấn Độ, Trung Quốc và Tây Á đã góp phần lý giải sâu hơn về mối quan hệ giao lưu kinh tế, văn hoá xuyên đại dương của đô thị Óc Eo trong lịch sử.
Những ký ức vàng son của nền văn hoá Óc Eo, văn minh Phù Nam một thời tiếp tục được làm sống dậy bởi những khám phá quan trọng của kết quả cuộc nghiên cứu, khảo cổ vừa qua. Từ đây, Óc Eo - Ba Thê và Nền Chùa không chỉ được biết đến là một phức hợp đô thị cổ trong lịch sử vương quốc Phù Nam mà nó còn có mối quan hệ giao thương rất rộng mở với nhiều vương quốc cổ Đông Nam Á và các quốc gia Nam Á, Tây Nam Á, Đông Bắc Á… thông qua con đường hải thương quốc tế.
"Với những kết quả đạt được khu di tích này đã hội tụ đầy đủ các tiêu chí của UNESCO về di sản văn hoá của nhân loại" - ông Trí nhấn mạnh.
Cũng tại buổi lễ, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu đánh giá cao những kết quả nghiên cứu, khai quật khảo cổ của văn hoá Óc Eo trong thời gian qua. Theo PGS.TS Tống Trung Tín- Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, việc thực hiện đề tài và công trình cũng khơi gợi cho các nhà hoạch định chính sách khoa học, quản lý văn hoá, các nhà khảo cổ học suy nghĩ thêm nhiều về việc làm thế nào để có các quy định cụ thể cho việc nghiên cứu, phát huy tốt giá trị của các công trình nghiên cứu khảo cổ từ việc đầu tư nghiên cứu cho đến việc đầu tư phát huy giá trị.
"Điều này cũng càng có ý nghĩa trong bối cảnh chúng ta vừa chứng kiến Hội nghị văn hoá toàn quốc với những chỉ đạo cực kỳ đúng đắn của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là không nghiên cứu bảo vệ tốt di sản là có tội với tổ tiên và dân tộc"- ông Tín nói.
